HỌ TRẦN VỐN GỐC HỌ DƯƠNG?

          Trần Mỹ Giống

          Trong khi sưu tầm tài liệu để biên soạn cuốn “1000 năm Thăng Long – Hà Nội, Thiên Trường - Nam Định: Thơ” do Hội Nhà văn xuất bản năm 2010, chúng tôi phát hiện bài thơ của Đỗ Hựu có nội dung nói về lễ khai ấn đền Trần, phần chú thích nói rõ về gốc họ Trần.

          Theo các tài liệu địa chí và đăng khoa lục thì Đỗ Hựu sinh năm 1441, không rõ năm mất, quê xã Đại Nhiễm (thời Trần là xã Văn Tập), huyện Ý Yên nay thuộc xã Yên Bình, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định. Ông đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân khoa Mậu Tuất niên hiệu Hồng Đức 9(1478) đời Lê Thánh Tông, làm quan đến Lại bộ Tả Thị lang, từng đi sứ nhà Minh và có công chiêu dân khai hoang vùng đất ven sông Hát. Ông có tác phẩm “Sơn thủy hành ca”.

          Bài thơ của ông nói về lệ khai ấn đền Trần mà chúng tôi tìm thấy trong “Nam châu vịnh tập” như sau:

     十 四 夜 觀 開 印 會

曾 聞 昔 日 有 陳 王
即 墨 猶 留 族 祖 堂
萬 頃 栘 來 田 地 廣
康 村 定 宅 孝 和 彰
展 誠 以 祭 前 魚 廟
開 印 惟 祈 後 克 昌
天 下 如 今 誰 對 此
斯 民 斯 邑 望 恩 長

Phiên âm :

          THẬP TỨ DẠ QUAN KHAI ẤN HỘI*

Tằng văn tích nhật hữu Trần vương
Tức Mặc do lưu tộc tổ đường
Vạn Khoảnh di lai điền địa quảng
Khang Thôn định trạch hiếu hoà chương
Triển thành dĩ tế tiền ngự miếu
Khai ấn duy kỳ hậu khắc xương
Thiên hạ như kim thùy đối thử
Tư dân tư ấp vọng ân trường.

          Dịch nghĩa :

          TỐI MƯỜI BỐN ĐI THĂM HỘI KHAI ẤN

Từng nghe rằng ngày trước vua Trần
Ở đất Tức Mặc có đền thờ tổ
Ban đầu dời tới Vạn Khoảnh⁽¹⁾ đất đai rộng rãi,
Sang Khang Thôn, lấy sự hiếu với mẹ cha, hoà cùng anh em cư trú.
Từ ấy tỏ lòng thành kính hằng năm tế tại Ngư miếu;
Và khai ấn để cầu sự tốt lành cho lớp tương lai⁽²⁾
Nay trong thiên hạ, nơi nào sánh được
Thế là dân làng sở tại mãi mãi nhờ ơn to lớn.

          Dịch thơ:

          Từng nghe ngày trước Trần vương
Tức Mặc còn có tổ đường nơi đây
          Dời về Vạn Khoảnh đất này
Khang Thôn định trạch thảo ngay hoà hài
          Lòng thành tế cá hôm mai
Khai ấn cầu vọng lâu dài yên vui
          Đến nay đâu sánh ở đời
Dân thôn mãi mãi bày lời tạ ơn.

.................

Chú thích:

          (1) Vạn Khoảnh: Nhà Trần vốn gốc ở Chương Châu mang họ Dương, dời đến Yên Tử vẫn thế, về Vạn Khoảnh vẫn chưa đổi, sau sang Khang Kiện, vì bất hoà nên mới chia ra. Chi họ Dương dời sang lập làng Dương Xá (nay là xã Tiến Đức, Hưng Hà, Thái Bình) chi ở lại lấy họ Trần, nay là Tức Mặc, Mỹ Lộc, Nam Định.

          (2) Lệ này tương truyền là lệ vốn có của tộc đảng chốn quê của họ Trần. Thiên hạ không thấy có lệ ấy.

          Như vậy, chú thích bài thơ của Tiến sĩ Đỗ Hựu chỉ rõ:

          - Nhà Trần gốc ở Chương Châu.

          - Họ Trần vốn gốc là họ Dương.

          - Từ khi dời đến vùng Khang Kiện thì xảy ra anh em bất hòa, một chi chuyển đi làm ăn ở vùng Dương Xá (nay thuộc Hưng Hà – Thái Bình) vẫn giữ họ Dương.

          - Chi ở lại Khang Kiện đổi thành họ Trần và phát tích đế vương ở đây (nay là Tức Mặc, tp. Nam Định)

          Tài liệu của Tiến sĩ Đỗ Hựu ra đời vào khoảng nửa cuối thế kỷ 15 xác định: Họ Trần và họ Dương là hai chi của họ gốc (họ Dương), là hai họ anh em cùng một gốc vậy!

          TMG.

......................

         

          * Bài thơ này đã in trong sách “1000 năm Thăng Long – Hà Nội, Thiên Trường – Nam Định: Thơ / Hội Văn học Nghệ Thuật Nam Định. – H. Hội Nhà văn, 2010. – Tr. 95 – 96” do nhóm tác giả Vũ Minh Am, Hoàng Dương Chương, Đỗ Thanh Dương, Trần Mỹ Giống, Phạm Trường Thi, Bùi Công Tường, Trần Quang Vinh, Dương Văn Vượng biên soạn.