Những thành ngữ có xuất xứ từ thơ cổ điển và điển cố (Kì 20) / Nguyễn Ngọc Kiên

TS Nguyễn Ngọc Kiên

          (57) 闻鸡起舞 [Văn kê khởi vũ] (nghe tiếng gà gáy dậy múa kiếm): chỉ những người có chí hướng, chăm chỉ rèn luyện , cố gắng sẽ làm được việc lớn.

          Chữ 闻 [văn] ở đây là chỉ nghe thấy. Còn chữ 舞[vũ]là chỉ múa kiếm.
Thành ngữ này có xuất xứ như sau:
          Tổ Địch là 1 người văn võ song toàn, tuy nhiên hồi nhỏ ông rất nghịch ngợm và bê trễ chuyện học hành. Khi ông lớn lên bấy giờ, trong nội bộ tầng lớp thống trị của triều Tấn xảy ra lục đục, thủ lĩnh các dân tộc thiểu số cũng nhân cơ hội này nổi loạn, khiến tình hình vương triều hết sức nguy ngập. Tổ Địch rất lo lắng trước việc này,ông cảm thấy kiến thức của ông là không đủ vàrằng ông không thể phục vụ đất nước tốt nếu không nghiên cứu nhiều hơn. Ông bắt đầu đọc rất nhiều, nghiêm túc nghiên cứu lịch sử mà từ đó ông đã hấp thụ kiến thức phong phú.

          Sau đó ông cùng Lưu Côn- bạn thân của mình từ thưở nhỏ đều đc bổ nhiệm làm quan Bộ Tịch chuyên quản văn thư ở Tư Châu (Tức phía đông bắc Lạc Dương tỉnh Hà Nam ngày nay). Hai người rất tâm đầu ý hợp và đều mong muốn được cống hiến sức mình cho nhà nước. Họ ban ngày cùng làm việc với nhau, tối đến lại cùng ngủ một chỗ.
          Một hôm vào lúc nửa đêm, tiếng gà gáy từ xa vọng lại làm Tổ Địch thức giấc, ông trở dậy lay gọi Lưu Côn và nói "Người ta bảo gà gáy vào lúc nửa đêm là điềm không lành, nhưng tôi không nghĩ vậy. Anh nghĩ sao nếu bây giờ chúng ta tỉnh dậy và luyện kiếm"
          Lưu Côn đồng ý, bèn trở dậy mặc quần áo rồi cùng bước ra sân. Bấy giờ trên trời trăng sáng vằng vặc, hai người cùng rút kiếm múa với nhau cho tới khi trời sáng, quần áo đều ướt đẫm mồ hôi mới thu kiếm trở về phòng nghỉ.
          Ngày này qua ngày khác, năm này qua năm khác, hai người không ngừng luyện kiếm và trau dồi tri thức. Sau này Tổ Địch và Lưu Côn đều là danh tướng triều đình.

          (58) 金屋藏娇[Kim ốc tàng Kiều]: ( Để nói tới việc xây một nơi đẹp để cất giấu người đẹp.)

          Câu này cũng có nghĩa là chỉ thứ đẹp lộng lẫy nhưng cô đơn, cô tịch.
          金屋 [Kim ốc] : nhà làm bằng vàng
          藏 [tàng] : chứa
          Thành ngữ này có xuất xứ từ truyện cổ:
          Hán Vũ Đế có người hoàng hậu đầu tiên tên là Trần A Kiều. Bọn họ là thanh mai trúc mã cùng nhau lớn lên, Hán Vũ Đế đã hứa hẹn với chị họ của ngài rằng: nếu có một ngày ta cưới A Kiều làm vợ thì ta sẽ cho xây một tòa lầu cao bằng vàng thật to để nàng ở.Nhưng về sau vận mệnh của Trần hoàng hậu rất bi thảm, sau khi phu quân của nàng lên ngôi Hoàng Đế liền phế nàng lập Vệ Tử Phu lên làm Hoàng Hậu. Nàng bị đẩy đến Trường Môn Cung (lãnh cung Trường Môn) chờ đợi hắn trong đau khổ suốt hơn hai mươi năm trời, đến tận khi nàng chết, Hán Vũ Đế cũng không một lần đến thăm.

          (59) 按圖索骥[Án Đồ sách kí]: (Để nói về người làm việc cứng nhắc , không linh hoạt.)

          Thành ngữ này có xuất xứ như sau:
          Thời Xuân Thu , Tôn Dương người nước Tần nổi tiếng là người xem tướng ngựa giỏi. Theo truyền thuyết, vì tâm nguyện mong muốn nhiều người biết tướng ngựa để ngựa thiên lý không bị mai một , và để bảo tồn tuyệt kỹ của mình , ông viết lại những hiểu biết và kinh nghiệm của mình thành cuốn "Tướng mã kinh". Trong sách,ông viết rõ từng đặc trưng của thiên lý mã , đồng thời vẽ rất nhiều để mọi người cùng tham khảo. Tôn Dương có một người con trai,tư chất kém cỏi , nhưng lại rất muốn kế thừa sự nghiệp của cha . Thế là anh ta đọc thuộc lòng cuốn sách do cha để lại . Anh ta cho rằng xem tướng ngựa rất dễ dàng,thế là muốn đi tìm thiên lý mã dựa vào những gì cha viết. Anh ta thấy trong "Tướng mã kinh"có viết :" Đặc trưng chủ yếu của thiên lý mã chính là gò não cao , mắt to, bắp đùi săn chắc" nên cầm theo sách , đi ra ngoài muốn thử nhãn lực . Anh ta tìm theo hình vẽ nhưng không hề có thu hoạch gì . Một hôm anh ta thấy ven đường có một động vật vừa đi vừa nhảy. Anh ta nghĩ " Con vật này rất giống với thiên lý mã trong sách, chỉ có điều nó hơi nhỏ, vế đùi cũng không to như vò rượu . Tuy nhiên không sao, thiên lý mã vẫn có điểm khác chứ". Anh ta tốn rất nhiều sức mới bắt được con vật nhảy tưng tưng , đồng thời mang nó về nhà .Con trai vừa về nhà vui mừng nói với cha: "Cha xem , con tìm thấy một con thiên lý mã rồi. Hình dáng của nó rất giống với hình dáng trong sách, "tướng mã kinh" chỉ có điều hơi nhỏ hơn một chút, đùi cũng hơi kém."
          Tôn Dương thấy con trai cầm một con cóc vừa buồn cười vừa tức giận, không ngờ con trai mình lại ngốc đến thế ,bèn nói thầm : Đáng tiếc "ngựa "thích nhảy quá không thể kéo xe được , cũng không cưỡi nổi !". Tiếp đó ông thở dài : " Con ngốc à, đây là một con cóc chứ ngựa thiên lý gì . Con tìm ngựa theo sách như thế là không được , muốn học được cách xem tướng ngựa, con phải đi xem nhiều ,nuôi dưỡng nhiều ngựa thì mới có thể hiểu hơn về ngựa ". Con trai nghe lời của cha , vô cùng ân hận, từ đó đến quan sát ngựa trong chuồng rất kỹ .

                                                (Theo Wikipedea)

Nguyễn Ngọc Kiên