“SỨC MA MỊ” TRONG THƠ NGUYỄN KHÔI / Phạm Đức Nhì

 

 

Nhà thơ Nguyễn Khôi

                         

 

Từ Bài Viết Của Tiến Sĩ Nguyễn Ngọc Kiên

 

Trong bài Đầu Xuân Thì Thầm Với Nhà Thơ Nguyễn Khôi Tiến Sĩ Nguyễn Ngọc Kiên, trích lời nhà thơ Lê Mai, cho rằng:

 

“Thơ Nguyễn Khôi không độc đáo. Không lạ. Không sang trọng! Nhưng thơ Nguyễn Khôi cuốn hút rất nhiều người đọc. Và nhà thơ Lê Mai kết luận: ‘Nó có sức ma mị’.”

 

Cả anh Châu Thạch và bác Nguyễn Bàng tra tự điển và đều cho rằng hai ông Lê Mai và Nguyễn Ngọc Kiên có ý xấu khi gán cụm từ “ma mị” cho thơ Nguyễn Khôi.

Đầu Tiên Là Anh Châu Thạch:

Trước hết tôi tra tự điển hai chữ “ma mị” và thấy giải thích như sau: Ma mị (khẩu ngữ) như ma giáo. Sau đó tôi tra tiếp chữ “ma giáo” và thấy giải thích như sau: Ma giáo (khẩu ngữ) xảo trá bịp bợm.

Sau Đó Là Bác Nguyễn Bàng:

Tôi có cảm giác đây là một lời khen đểu mà đểu nhất ở cái từ “ma mị” bởi ma mị không chỉ như từ điển diễn giải giống như “ma giáo” mà nó còn bao hàm 3 yếu tố: Kích thích nhẹ, quyến rũ nhẹ và kinh dị nhẹ…

Và nếu đúng thế thì, nhận định ấy không chỉ coi nhẹ thơ Nguyễn Khôi mà còn coi thường người đọc thơ Nguyễn Khôi và đặc biệt là những người yêu thích thơ ông là những người không hiểu nhiều gì về nghệ thuật thi ca mà chỉ là những người rất tầm thường, bị cuốn hút bởi những tiếng thơ như tiếng hồn ma ấy chả khác gì những kẻ sợ ma nhưng thích nghe truyện ma.

Nhưng Phạm Đức Nhì Thì Khác

Tôi cũng tra mấy cuốn tự điển rồi dạo internet vài vòng và tìm được khá nhiều cách dùng chữ “ma mị” không xấu như anh Châu Thạch và bác Nguyễn Bàng đã đưa ra để chỉ trích hai ông Lê Mai và Nguyễn Ngọc Kiên.

 

Xin cử ra vài chỗ:

1/ Chất ma mị trong giọng hát của Lana Del Rey.

https://www.facebook.com/YeuNhacTiengAnh/posts/238446172974157

2/ Miu Lê ma mị, day dứt trong nhạc phim “Cô hầu gái”

 

https://tinnhac.com/miu-le-ma-mi-day-dut-trong-nhac-phim-co-hau-gai-86171.html

3/ Ngỡ ngàng trước vẻ đẹp ma mị của Krystal trong MV hợp tác với thành viên ban nhạc Indie.

http://tinnhac.com/ngo-ngang-truoc-ve-dep-ma-mi-cua-krystal-f-x-trong-mv-hop-tac-voi-thanh-vien-ban-nhac-indie-94358.html

Theo tôi “giọng hát ma mị”, “vẻ đẹp ma mị”, “thơ Nguyễn Khôi có sức ma mị” là những lời khen “đắt giá” - ý nói giọng hát của Lana Del Rey, Miu Lê, vẻ đẹp của Krystal hay thơ Nguyễn Khôi có khả năng xâm nhập và (đôi khi) chiếm đoạt tâm hồn người nghe, người xem, người đọc một cách phi logic – không thể giải thích được.

Nếu sự tra cứu và giải thích của tôi đúng với tâm ý của hai ông Nguyễn Ngọc Kiên và Lê Mai (tôi hy vọng là như vậy) thì khi viết câu “Nó có sức ma mị” (ông Lê Mai viết, ông Nguyễn Ngọc Kiên trích dẫn) cả hai ông đều nghĩ là đang trao tặng nhà thơ Nguyễn Khôi một bó hoa hồng tươi thắm, nhưng qua sự phân tích của anh Châu Thạch và bác Nguyễn Bàng, bó hoa hồng đã biến thành một rổ cà chua trứng thối.

 

Thật bẽ bàng cho cả người trao tặng lẫn người đưa tay đón nhận.

 

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com

 

CHÚ THÍCH:

 

1/ http://tranmygiong.blogspot.com/2017/01/au-xuan-thi-tham-voi-nha-tho-nguyen-khoi.html

 

 

Phần Đọc Thêm

  

CHỮ TRONG TỰ ĐIỂN VÀ CHỮ TRONG VĂN BẢN

 

 

Sự Khác Biệt

 

Có thể nói Tự Điển là một “nhà kho” chứa phần lớn hoặc đại đa số “chữ”, “từ” trong tiếng nói, chữ viết của một sắc dân hay một dân tộc. Tôi không dám dùng “tất cả” vì mỗi ngày – do sự vận động của cuộc sống - một số “chữ”, “từ” mới được phát sinh.

 

Chữ trong tự điển là chữ “chết”, chữ trong văn bản là chữ “sống” vì nó được đặt vào một khung cảnh đặc biệt của cuộc sống. Nó hoặc là đang trôi theo dòng chảy của tứ thơ hoặc chạy theo dòng chuyển động ý tưởng của một câu, đoạn văn.

 

Muốn bàn về nghĩa của một chữ hay một từ phải đặt nó trong khung cảnh của cuộc sống - một câu, đoạn thơ hoặc một đoạn văn.

 

Một Cuộc Tranh Cãi

 

Đây là 2 đoạn đầu trong bài thơ Đất Nước Mình Ngộ Quá Phải Không Anh? của cô giáo Trần thị Lam.

 

Đất nước mình ngộ quá phải không anh?
Bốn ngàn tuổi mà sao không chịu lớn
Bốn ngàn tuổi mà vẫn còn bú mớm
Trước những bất công vẫn không biết kêu đòi…

 

Đất nước mình lạ quá phải không anh?
Những chiếc bánh chưng vô cùng kì vĩ
Những dự án và tượng đài nghìn tỉ
Sinh mạng con người chỉ như cái móng tay…

 

Trong bài Đọc Bài Thơ Nhục Nhã Ê Chề Đau Xé Ruột tôi đưa ra nhận xét là câu đầu của mỗi đoạn là 2 câu thơ trùng ý. “Ngộ” ở câu trên và “lạ” ở câu dưới đều có nghĩa “không giống ai”.

 

Một bạn văn của tôi ở hải ngoại, chị Lê Thị Hoài Niệm, đã nhảy ra bênh cô giáo Trần Thị Lam (và không quên tặng tôi một cú giò lái):

 

Ngộ là ngộ, là hay quá, dễ thương quá, tiếng...địa phương được dùng rất dễ thương. Có thể nói: “cô gái ấy ngộ quá", là xinh quá đó... Riêng tôi, có thể nói “cô giáo Lam này  làm bài thơ ngộ quá, tôi rất thích”, là bài thơ quá hay.

 

Cũng có thể khi người ta… bất bình một ai đó, mà không muốn… nặng lời , người ta có thể nói "cái ông này...ngộ ghê chưa (hay cái ông này... lạ ghê chưa), chuyện đó ông... xía dzô làm gì?"  có thể từ câu này nhà thơ cho là hai từ ngữ ...đồng nghĩa?

 

Còn lạ là...lạ, ai mà không biết mình là... người lạ, chẳng quen nhau nên không có vấn đề gì để... tranh cãi...

Làm sao hai từ ngữ này hoàn toàn... đồng nghĩa và trùng ý? người đọc rất dễ dàng nhận ra sự khác biệt mà.

 

Và tôi đã trả lời:

 

Để ‘nói có sách, mách có chứng” tôi đã tra cứu vài cuốn tự điển Việt Nam thì thấy “ngộ” (tĩnh từ) có 2 nghĩa:

 

1/ Lạ, trái thường (TĐ Khai Trí Tiến Đức) và lạ lùng, kỳ quặc, khác thường (những tự điển tiếng Việt trên mạng khác).

 

2/ ngộ nghĩnh, kháu khỉnh, đẹp, dễ thương.

 

Như vậy chị Hoài Niệm đã đúng một nửa – “ngộ” cũng có nghĩa là ngộ nghĩnh, đẹp, dễ thương.

 

Nhưng khi đọc thơ không thể cứ lấy một nghĩa trong tự điển để gán cho một chữ nào đó trong câu thơ, bài thơ. Người đọc thơ phải đặt chữ đó trong khung cảnh bài thơ để truy tìm nghĩa của nó.

 

Chúng ta thử đọc lại đoạn đầu của bài thơ:

 

Đấn nước mình ngộ quá phải không anh?

Bốn ngàn tuổi mà sao không chịu lớn

Bốn ngàn tuổi mà vẫn còn bú mớm

Trước những bất công vẫn không biết kêu đòi

 

Hoàn cảnh đất nước như thế thì có gì “đẹp, dễ thương” đâu! Vì thế chữ “ngộ” ở đây không thể hiểu là “ngộ nghĩnh, dễ thương” được, vì nếu đất nước mình “ngộ nghĩnh, dễ thương” thì cô giáo Trần Thị Lam đâu phải viết những vần thơ đau xé ruột như thế.

 

Cho nên chữ “ngộ” chỉ có thể được hiểu là “lạ lùng, kỳ quặc, khác thường, không giống ai”. Chị Hoài Niệm đã hiểu nghĩa chữ “ngộ” sai vì đã không đặt nó trong khung cảnh bài thơ.

 

Nói Rộng Thêm

 

Nếu tự điển có nhiều nghĩa, người đọc phải chọn nghĩa “theo dòng chảy của tứ thơ” hoặc “theo dòng chuyển động ý tưởng của đoạn văn.

 

Tác giả đã “mang nặng đẻ đau” tạo ra tác phẩm, người đọc không có quyền (và không nên) áp đặt một nghĩa nào đó vào một từ nào đó trong văn bản dù nghĩa đó có trong tự điển và thường được những tác giả khác sử dụng.

 

Dĩ nhiên, người đọc nếu muốn, có thể bình phẩm cái hay, dở của tác giả trong việc đưa từ đó vào văn bản. Đó là quyền của người đọc.

 

Kết Luận

 

Nhưng đem một nghĩa trong tự điển (nghĩa chết), khác với nghĩa của tác giả, áp đặt vào một từ trong văn bản (từ sống) rồi bình tán loạn xạ - khiến khen ngợi biến thành chê bai (và ngược lại) - theo tôi, dù đầy thiện ý, vẫn là một hành động sai trái vì đã ảnh hưởng đến uy tín, và có khi, nhân cách của tác giả.

 

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com