TRẠNG NGUYÊN ĐẦU TIÊN LÀ AI? / Trần Mỹ Giống

 

       Trong bài mở đầu cuốn Các nhà khoa bảng Nam Định thời phong kiến, tôi có viết Nguyễn Quan Quang là Trạng nguyên đầu tiên của nước ta, dựa vào các tài liệu như Đỉnh khiết Đại Việt lịch triều đăng khoa lục, Đại Việt lịch đại đăng khoa, Lịch triều hiến chương loại chí (Khoa mục chí), Tam khôi lục…

       Cụ Tiến sĩ Hoàng Ngọc Trì điện bảo rằng theo chính sử thì Trạng nguyên đầu tiên phải là Nguyễn Hiền, chứ không phải Nguyễn Quan Quang.

Tôi cũng ngờ ngợ việc này khi viết Các nhà khoa bảng Nam Định, nhưng tin tưởng các tài liệu nêu trên mà nói Trạng nguyên Đầu tiên là Nguyễn Quan Quang. Nguyễn Quan Quang không phải người Nam Định nên tôi không quan tâm viết rõ về ông. Nay thấy trên mạng có nhiều ý kiến đối lập nhau về vấn đề ai là Trạng nguyên đầu tiên của nước ta. Đặc biệt ý kiến của Tiến sĩ Hoàng Ngọc Trì làm tôi buộc phải xem xét lại câu viết của mình “Nguyễn Quan Quang là Trạng nguyên đầu tiên của nước ta”.

- Thứ nhất, Đỉnh khiết Đại Việt lịch triều đăng khoa lục ghi Nguyễn Quan Quang đỗ năm Thiên Ứng Chính Bình 15 (1246) đời Trần Thái Tông, nhưng lại ghi can chỉ là Bính Tuất. Đại Việt sử ký toàn thư ghi can chi năm 1246 là Bính Ngọ. Năm Bính Tuất khoảng này phải là 1126 Trần Thái Tông mới lên ngôi, hoặc 1286 giặc Nguyên sang đánh nước ta, không có khoa thi…

- Thứ hai, trong các tài liệu tham khảo, phải lấy sách chính sử là tài liệu quan trọng hàng đầu.

Đại Việt sử ký toàn thư viết năm 1246:

“Mùa thu, tháng 7. Định lệ thi Tiến sĩ, cứ 7 năm 1 khoa”.

Năm 1247 sách viết:

“Mùa xuân, tháng 2, mở khoa thi chọn kẻ sĩ. Ban cho Nguyễn Hiền đỗ Trạng nguyên, Lê Văn Hưu đỗ Bảng nhãn, Đặng Ma La đỗ Thám khoa lang”…

“Trước đây, hai khoa Nhâm Thìn (1232) và Kỷ Hợi (1239) chỉ chia làm Giáp, Ất, chưa có chọn Tam khôi. Đến khoa này mới đặt Tam khôi.”

Như vậy, Đại Việt sử ký toàn thư ghi rõ năm 1246 chỉ đặt định lệ thi mà không thấy nói đến có khoa thi nào. Từ khi định lệ thi đến khoa thi Tiến sĩ năm 1247 chỉ cách nhau 7 tháng, không thể có hai khoa thi liền nhau được.

Hiện nay nhiều sách viết về Trạng nguyên đầu tiên  nước ta rất khác nhau. Người viết Trạng nguyên đầu tiên là Lê Văn Thịnh, người nói là Nguyễn Quan Quang, người bảo là Nguyễn Hiền…

Tam khôi (Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa lang) được đặt ra từ khoa thi 1247, lấy Nguyễn Hiền đỗ Trạng nguyên. Tất cả các khoa thi trước đó đều không thể có Trạng nguyên mà chỉ có người đỗ đầu.

 

Kết luận:

 

Trạng nguyên đầu tiên của nước ta là Nguyễn Hiền.

Nguyễn Quan Quang đỗ năm 1246 (sách sử không ghi năm này có khoa thi) thì không thể là Trạng nguyên đầu tiên được.

Một số người cho rằng Nguyễn Quan Quang đỗ năm 1246 chưa có định lệ Tam khôi sát với khoa 1247 có lấy Tam khôi, nên người ta cũng gọi là Trạng nguyên. Xem xét lịch sử không thể cảm tính như vậy được.

Tôi đã sai khi viết trong cuốn Các nhà khoa bảng Nam Định rằng Nguyễn Quan Quang là Trạng nguyên đầu tiên của nước ta. Nhưng sách đã in ra không thể sửa sai được nữa. Tôi viết đôi điều về chủ đề này mong các bạn đọc thứ lỗi, hiểu theo đính chính tôi nêu trong bài viết này. Cảm ơn Tiến sĩ Hoàng Ngọc Trì đã gợi ý giúp tôi đính chính sai sót trong cuốn sách của mình.

 

       Thành Nam, 9-6-2025

                     TMG