Từ Một Bình Luận Trên Facebook
Mới
đây, dưới bài viết Hồn Thơ Và Cảm Xúc(1) của tôi trên Facebook có hai bình luận của
Vân Anh; đúng ra là một bình luận được chia làm hai phần - phần đầu là 4 câu
thơ và phần sau có vẻ như là lý do chị đã viết 4 câu thơ đó.
Dưới
đây là nguyên văn bình luận:
Không là dòng chảy trong mương
Không là sóng cả đại dương thăng trầm
Người – êm ái mạch nước ngầm
Chảy trong tôi suốt tháng năm vụng về.
Cám ơn anh Nhì Phạm.
Bài viết của anh thật thú vị. Em cũng từng
nguệch ngoạc đôi dòng nhưng vẫn chưa thấy dáng dấp thơ trong đó. Đọc bài viết của
anh và ngộ ra khá nhiều lỗ hổng trong những dòng nguệch ngoạc của mình.
Tôi
trả lời:
Cảm
thấy vui khi đọc những dòng "tự thú" của em. Ít ra là bài viết của
anh đã có ích cho một người. Rất Yêu Quý em, Vân Anh ạ.
Bốn
câu thơ của em hay lắm. Hôm nào có hứng sẽ viết mấy dòng "chọc phá"
em.
Bài Thơ Đã Có Tựa Đề
Sau
khi cùng tôi trao đổi qua mục nhắn tin của Facebook, chị đã chọn cho đoạn thơ một
tựa đề. Và bài thơ đã có bộ mặt hoàn chỉnh như sau:
MẠCH NƯỚC NGẦM
Không
là dòng chảy trong mương
Không
là sóng cả đại dương thăng trầm
Người
– êm ái mạch nước ngầm
Chảy
trong tôi suốt tháng năm vụng về.
(Vân Anh)
Tứ Thơ
Tứ
thơ dựa trên văn bản:
Không
là dòng chảy trong mương, cũng không phải đại dương sóng cả, Người là mạch nước
ngầm, êm ái chảy trong tâm hồn tôi suốt những tháng năm vụng về.
Tứ
thơ đúng là “kín như bưng”.
Cũng
may, nhờ có phần sau của bình luận, tứ thơ có diện mạo dễ coi và dễ hiểu như
sau:
Nhờ
đọc và tiếp nhận “hương hoa” của những bài bình thơ từ 4 phương, 8 hướng, tác
giả chợt “ngộ” ra rằng những nhà bình thơ (đúng ra là tác phẩm của họ), không
là dòng chảy trong mương, cũng không phải đại dương sóng cả, mà hình như là một
mạch nước ngầm, nhẹ nhàng êm ái chảy trong tâm hồn suốt những tháng năm chị còn
vụng về trong việc sáng tác cũng như cách nhìn nhận, đánh giá thơ ca.
Ý:
Chính những nhà bình thơ đã giúp thi sĩ chỉnh sửa những vụng về, bất cập trong
thơ họ sáng tác cũng như cách nhìn nhận, đánh giá thơ ca của họ.
Thể Thơ
Mạch
Nước Ngầm được viết bằng thể thơ lục bát, vần gieo đầy đủ, gần như là chính vận
(mương / dương, trầm / ngầm, ngầm / năm) nhưng bài thơ ngắn (4 câu) nên vần chỉ
vừa độ ngọt, không có hội chứng nhàm chán vần.
Nhịp
điệu không mới theo nghĩa đột phá, tiên phong nhưng cũng không quá cũ. Câu 2 có
đảo ngữ của tĩnh từ “sóng cả”; câu 3 có đảo ngữ của tĩnh từ “êm ái” với nhịp
1/2/3 (Người/ êm ái/ mạch nước ngầm) cũng khá lạ nhưng rất tự nhiên, không có vẻ
“cố làm mới” một cách gượng gạo.
Nói
chung, bài thơ gọn, đẹp về mặt hình thức.
Ngôn Ngữ, Hình Tượng
Ngôn
ngữ ở câu đầu “Không là dòng chảy trong
mương” có nét đẹp giản dị dân dã của cô gái quê. Đến câu thứ hai “Không là sóng cả đại dương thăng trầm”
nét đẹp đã có chút ít vẻ cao sang. Về ý nghĩa, cả 2 câu đều tương hợp với - và
trong chừng mực nào đó, có đóng góp cho - tứ thơ, nhưng cũng chỉ là những diễn
viên phụ, đóng vai dọn cảnh.
Đến
2 câu cuối:
Người – êm ái mạch nước ngầm
Chảy trong tôi suốt tháng năm vụng về
sự
thăng hoa đã hiện ra rất rõ ràng. Đài các, quý phái nhưng không kênh kiệu lố
lăng; trang điểm theo sát cung cách, thời trang đương đại nhưng vẫn duyên dáng,
dễ mến. Và quan trọng hơn, hồn cốt của bài thơ nằm ở 2 câu này.
“Người”:
Danh từ, có thể số ít và cũng có thể số nhiều (hiểu với nghĩa số nhiều thì đúng
hơn) – là nhà bình thơ, cũng có thể hiểu với nghĩa “hương hoa” của những tác phẩm
bình thơ, hay khái quát hơn là công việc bình thơ.
“Hương hoa” của những bài bình thơ, nói
chung là công việc bình thơ, được tác giả gọi là “mạch nước ngầm êm ái”. Nhờ “mạch
nước ngầm êm ái” đó tác giả có thể chỉnh sửa những “vụng về” trong thơ, cũng như những thiếu sót, bất cập trong cách
nhìn nhận, đánh giá thơ ca của mình.
“Chảy trong tôi”: Tiến trình thẩm thấu nội
dung và tiêu hóa các bài bình thơ trong tâm hồn người đọc, ở đây là tác giả Mạch
Nước Ngầm.
“Suốt tháng năm”: Học hỏi để biết thế nào
là thơ hay, thế nào là thơ dở, để có nhận định đúng đắn về thơ nói chung, không
phải chỉ một sớm, một chiều mà là công việc lâu dài. Có thể nói “còn làm thơ, còn thưởng thức thơ - nếu muốn
làm thơ hay, thưởng thức thơ sành điệu - là còn phải học”.
“Vụng về”: Những yếu kém, khuyết điểm của
thi sĩ biểu hiện trong tác phẩm hoặc trong cách nhìn nhận, đánh giá thơ ca.
Cả
14 chữ kết nối với nhau chặt chẽ, đắc địa đến từng chữ một – nghĩa là không thể
thay thế bất cứ chữ nào bằng chữ khác hoặc hoán chuyển vị trí bất cứ chữ nào
(hoặc nhóm chữ nào) với chữ khác (hoặc nhóm chữ khác), mà không làm giảm cái
hay, cái đẹp tuyệt vời của cả đoạn thơ.
Thêm
vào đó, để giải thích “tàm tạm” 14 chữ này tôi đã phải “gói gọn” trong 289 chữ
(tỉ lệ 1/20). Có thể nói sức nén của những con chữ trong đoạn thơ này thật ghê
gớm.
Bố Cục:
Bố
cục hay thế trận của bài thơ liền lạc, gắn bó chặt chẽ. Hai câu đầu tuy không đắc
địa đến từng chữ một như 2 câu sau nhưng cũng cần thiết để làm nổi bật tứ thơ.
Chữ nào cũng làm tròn nhiệm vụ của mình. Không có chữ thừa, “vô tích sự”.
Thủ Pháp Phúng Dụ
Mạch
Nước Ngầm của Vân Anh sử dụng thủ pháp phúng dụ (allegory) - mượn một hình ảnh
trực quan để bóng gió diễn đạt một ý tưởng trừu tượng. Hình ảnh trực quan ở đây
là “mạch nước ngầm”, ý tưởng trừu tượng là công việc bình thơ. Có điều “mạch nước
ngầm” lại là “mạch nước ngầm” chảy trong tâm hồn nên không được trực quan cho lắm.
Do
đó, sợi dây nối giữa công việc bình thơ và “mạch nước ngầm”– qua tài diễn đạt của
thi sĩ – dù rất hợp lý, chắc chắn và kín kẽ (không để lầm lẫn “ý tưởng trừu tượng”
này với “ý tưởng trừu tượng” khác) nhưng lại quá kín, không thể “nhận diện” bằng
“mắt thường”.
Có
thể nói nếu chỉ dựa vào văn bản thì độc giả, kể cả những vị nhạy bén, có kinh
nghiệm, cũng khó mà thấy được tứ thơ. Sợi dây nối của thủ pháp phúng dụ không
hiện hình, bài thơ sẽ là một câu đố bí hiểm, chỉ tác giả mới có câu trả lời.
Đây
là lỗi kỹ thuật mà thi sĩ sử dụng các thủ pháp ẩn dụ, phúng dụ, “gợi, không kể”
thường mắc phải. Nếu không có “thuốc chữa” bài thơ sẽ đi vào quên lãng một cách
hết sức oan uổng.
Chính
vì thế, tạm coi là người trong cuộc, tôi đã mạnh dạn đưa vào bài viết phần sau
của bình luận nhằm “hé mở cánh cửa” để độc giả có thể bước vào thưởng thức cái hay,
cái đẹp, cái độc đáo của bài thơ.
Đối
với lỗi kỹ thuật kiểu này, chỉ cần chữa trị một lần. Sau đó, chỉ một chú thích
nhỏ, hoặc nếu bài thơ có sức sống, dù chẳng chú thích, người đọc cũng dễ dàng
biết được căn nguyên, nguồn cội để “bắt” được ý tứ của bài thơ.
Thông Điệp Sau Cùng
Viết
với tâm thế của người thọ nhận, Vân Anh giống như một bệnh nhân mắc chứng “vụng
thơ”, được các bác sĩ từ khắp nơi gởi về tặng mỗi người một loại thuốc. Chị tuyển
lựa rồi gộp chung lại chế biến thành một món thuốc riêng, uống vào thành “mạch
nước ngầm” lưu chuyển trong người mình. Nhờ món thuốc ấy, vi trùng gây bệnh mỗi
ngày một chết bớt hoặc yếu dần.
Mới
đây, khi có cảm giác là mình đã khỏi bệnh, chị bày tỏ tâm sự của mình bằng một
bài thơ. Hai chữ “vụng về” trong bài thơ là thủ pháp “gợi, không kể” (Show,
Don’t tell). Khi nghe bệnh nhân thổ lộ là nhờ “thuốc” của mình chị đã khỏi bệnh,
các bác sĩ - ẩn trong phép phúng dụ là các nhà bình thơ - sẽ mỉm cười khi thấy
trước mắt mình một chiếc cầu ngắn.
Bước
qua chiếc cầu ngắn đó bằng một chút liên tưởng, họ sẽ nhận ra: “Chữa trị chứng
bệnh “vụng thơ” là nhiệm vụ chính của mình, của công việc bình thơ”.
Không
ít nhà bình thơ, với số lượng bài viết đáng nể, vẫn tiếp tục bình thơ không bàn
thi pháp hoặc chỉ khen không chê, nghĩa là không để ý, hoặc tác động được rất
ít, đến chứng bệnh “vụng thơ” của tác giả.
Với
Mạch Nước Ngầm, Vân Anh thể hiện lòng biết ơn sâu sắc của chị đối với những người
làm công việc bình thơ, nhưng cũng rất tế nhị, nhắc khéo họ quan tâm đến hai chữ
“vụng về” của thi sĩ.
Cái Dở Của Phúng Dụ lại Thành Hay
Như
đã nói ở trên, phúng dụ là mượn một hình ảnh trực quan để bóng gió diễn đạt một
ý tưởng trừu tượng. Nhưng hình ảnh trực quan trong bài thơ là “mạch nước ngầm”
mà lại là “mạch nước ngầm” chảy trong tâm hồn nên không được “trực quan” cho lắm.
Hậu quả là độc giả rất khó “bắt” được tứ thơ.
Tuy
nhiên, khi đã “hé mở cánh cửa” thì cái “mông lung sương khói” của “mạch nước ngầm
chảy trong tâm hồn” lại trở thành cây cầu liên tưởng rất đẹp khiến độc giả thật
sảng khoái khi đi trên đường đến bến đỗ của tứ thơ, rồi sau đó hiểu được ẩn ý của
tác giả.
Tôi
không biết Vân Anh vô tình hay cố ý. Nhưng dù gì đi nữa, cuối cùng cái dở của
phép phúng dụ lại thành hay.
Sự Kín Kẽ Của Phúng Dụ
Trong
các cuộc trao đổi, tranh luận về thơ, có một câu nói thường được đưa ra, đại ý:
“Mỗi
người có một ‘bộ’ tâm tư, tình cảm khác nhau, nên khi đọc một bài thơ họ có quyền
hiểu theo ‘hệ quy chiếu’ của riêng họ, có khi khác xa với ý của tác giả.”
Tôi
không nghĩ như vậy. Thi sĩ làm thơ là để chia sẻ nỗi lòng, tâm sự - những vui
buồn, ưu tư, băn khoăn, yêu ghét… của mình trước cảnh đời - với độc giả. Còn có
được sự thông cảm hoặc đồng cảm hay không lại là chuyện khác. Nhưng chắc là ít
ai bỏ tim óc ra làm thơ lại muốn thấy thiên hạ không cần tìm hiểu nỗi lòng, tâm
sự của mình mà chỉ mượn bài thơ làm “bệ” để “phóng” tâm hồn họ đi trăm phương
ngàn hướng khác.
Làm
thơ mà để độc giả (có trình độ) không “bắt” được tứ thơ, không hiểu được nỗi
lòng của mình, hoặc nỗi lòng này lại hiểu lầm thành nỗi lòng khác, thì theo
tôi, trách nhiệm phần lớn thuộc về thi sĩ.
Mạch
Nước Ngầm của Vân Anh nhờ ngôn ngữ chắt lọc, đắc địa đến từng chữ một (ở 2 câu
cuối), thủ pháp phúng dụ lại không một khe hở, nên khi đã “hé mở cánh cửa” để độc
giả bước vào khung cảnh của bài thơ thì họ chỉ có một đường cùng đi với tác giả
đến bến đỗ của tứ thơ.
Rồi
sau đó bước qua một chiếc cầu ngắn nữa của thủ pháp “gợi, không kể” để hiểu
thông điệp của bài thơ. Không có con đường nào khác.
Với
bài thơ sử dụng đến 2 biện pháp tu từ (phúng dụ và “gợi, không kể”) - trong đó
“hình ảnh trực quan” của phúng dụ lại cũng “mông lung sương khói” - như Mạch Nước
Ngầm mà vẫn không để độc giả có lý do (chính đáng) rẽ ngang, rẽ dọc, vẫn thẳng
một đường đi đến cánh cửa tâm hồn mình - thì thi sĩ quả là “cao tay ấn”.
Đây
là ưu điểm rất đáng khen của Mạch Nước Ngầm.
Vài Nét Đặc Biệt Của “Mạch Nước Ngầm”
Mạch
Nước Ngầm có những đặc điểm sau đây:
1/
Bài thơ bày tỏ lòng biết ơn, nhưng cũng là lời nhắc khéo để giới bình thơ nhìn
lại nhiệm vụ của mình: Ca ngợi cái hay cái đẹp nhưng cũng đừng quên chỉnh sửa
những vụng về, bất cập của thơ.
2/
Ngôn ngữ chắt lọc, đắc địa - đặc biệt ở 2 câu cuối.
3/
Vần vừa đủ độ ngọt, nhịp điệu của thể thơ lục bát không ở vị thế tiên phong
nhưng cũng không quá cũ.
4/
Thế trận chặt chẽ
5/
Thủ pháp phúng dụ kín kẽ.
6/
“Gợi, không kể” mời gọi một “liên tưởng gần”, cây cầu ngắn, dễ bước qua.
7/
Phúng dụ kết hợp với “gợi, không kể” đưa độc giả vào một cuộc phiêu lưu lý thú
để vào bến đỗ của tứ thơ rồi sau đó bắt gặp thông điệp của tác giả.
8/
Bài thơ ngắn, thiên về kỹ thuật (chiêu thức) nên không có cảm xúc tầng 3. Tuy
nhiên, cảm xúc tầng 1 và tầng 2 rất mạnh.
Tóm lại, Mạch Nước Ngầm chú trọng chiêu thức nên thuộc phe Kiếm
Tông, nhưng có thể nói, nó là một trong số ít những cao thủ của phe kiếm này.
Kết Luận
Vân
Anh hiện đang là giáo viên Tiểu Học. Chị có năng khiếu về thơ nhưng hiểu biết
sâu sắc về kỹ thuật thơ của chị, theo tôi, đều được lựa lọc, học hỏi từ Đại Học
Trường Đời. Nếu xem Mạch Nước Ngầm là luận văn tốt nghiệp thì chị xứng đáng được
chấm đỗ Ưu hạng.
Đọc
thơ chị, thấy cũng có một số bài viết theo lối Khí Tông – thiên về cảm xúc. Tôi
mong rằng sẽ có một lúc nào đó, gặp một cảnh đời nào đó, khiến chị nổi điên –
điên vì quá yêu thương, mừng vui, buồn chán, thù hận… cảm xúc sôi lên phủ mờ lý
trí, thì với kỹ thuật thơ chắc tay như thế, việc cho ra đời một bài thơ có thể
hiên ngang bước vào Bến Bờ Thi Ca, với chị, cũng không quá tầm tay với.
Xin
cám ơn Vân Anh. Chị đã tặng chúng tôi - những người đang miệt mài, say sưa với
công việc bình thơ - thi phẩm Mạch Nước Ngầm, đẹp như một đóa hoa hồng tươi thắm.
Phạm Đức Nhì
phamnhibinhtho.blogspot.com
……………………..
CHÚ THÍCH:
1/
Hồn Thơ Và Cảm Xúc, FB nhipham
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=701339400296568&id=100012615428624
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét