TRAO ĐỔI VỚI NHÀ THƠ NGUYỄN VƯỢNG VỀ NGÔN NGỮ TRONG THI CA / Nguyễn Xuân Dương

Tác giả Nguyễn Xuân Dương

        Mỗi nhà thơ thường có một trường ngôn ngữ cho thế giới thi ca của mình. Nếu ta cứ muốn đi đến tận cùng của nó thì quả là một điều không tưởng vì ngôn ngữ trong thi ca thường rất phi lí vì thế ta cứ phải gắng tìm cách tiếp cận để thấu hiểu và đôi khi phải mặc nhiên công nhận nó.

        Tôi xin lấy ví dụ trong bài VỘI VÀNG nhà thơ Xuân Diệu đã viết:

        “Tôi muốn tắt nắng đi

        Cho màu đừng nhạt mất

        Tôi muốn buộc gió lại

        Cho hương đừng bay đi”

        Nếu cứ chất vấn đến tận cùng thì xin hỏi nhà thơ Nguyễn Vượng có ai tắt được nắng và có ai buộc được gió không. Đó là điều không thể vì đó chỉ là khát vọng của thi nhân không muốn vạn vật trôi đi bởi vì thời gian của đời người là hữu hạn.

        Nhà thơ Nguyễn Vượng có thắc mắc hai từ THẦM THĨ tôi đã dùng trong bài bình luận cho bài thơ HƯƠNG QUÊ của nhà thơ Đặng Xuân Xuyến.

       

        HƯƠNG QUÊ

Hương cốm nhà bên duyềnh sang nhà hàng xóm

Cô bé thậm thò vắt ngang dải yếm

Níu bờ sông

Ơi ời “ra ngõ mà trông”

Vi vút gió đồng...

Ngẩn ngơ

giấc mơ

Níu đôi bờ bằng dải yếm

Chuốt tóc mềm làm gối chăn êm

Áo tứ thân trải lá lót nằm

Gom gió lại để chiều bớt rộng...

Thẩn thơ

Tiếng mơ thầm thĩ

“Người ơi...

Người ơi...”

Dan díu lời thề

Ngõ quê líu quíu.

*.

Hà Nội, chiều 31.08.2017

ĐẶNG XUÂN XUYẾN

        Xin được thưa rằng đó là hai từ tôi sử dụng lại của nhà thơ Giang Nam trong bài thơ TIẾNG NÓI VIỆT NAM:

        "Đây tiếng nói Việt Nam! Đây Hà Nội"

        Xa muôn trùng vẫn thầm thĩ bên tai!

        Rút lại cách ngăn, đẩy lùi bóng tối

        Thắp niềm tin cháy sáng giữa tim người”

        Với văn cảnh của khổ thơ và toàn bài thơ nếu nhà thơ Giang Nam dùng hai từ THẦM THÌ thì không thể chấp nhận vì đài tiếng nói Việt Nam thì không thể thầm thì (thầm thì như trộm chia của). Mặt khác vì thời đó ở Miền Nam không thể nghe Đài tiếng nói Việt Nam tự do mà phải nghe lén nên âm thanh rất nhỏ vì thế chữ thầm thĩ nói được cái gần gũi ấm áp của tiếng nói Việt Nam.

        Giang Nam thừa kế hai từ này của ai thì tôi không biết, còn theo nhà thơ Vượng Nguyễn nó đã có trong bài MÙA XUÂN CHÍN của Hàn Mạc Tử “Thầm thĩ với ai ngồi dưới trúc” Với văn cảnh câu thơ này thì hai từ THẦM THĨ mà tôi kế thừa đã rất đắc địa phải không nhà thơ Vượng Nguyễn. Tôi đã bình giảng bài thơ TIẾNG NÓI VIỆT NAM khi dạy môn văn bổ túc văn hóa từ những năm đầu của thập kỷ 60 thế kỷ trước và hai từ đó đã ám ảnh tôi cho đến bây giờ. Đây không phải là lần đầu tiên tôi dùng hai từ này mà đã nhiều lần sử dụng nó khi có nhu cầu. Đôi khi tôi thường ghép hai cụm từ với nhau “Thầm thĩ thầm thì” Tôi dùng hai từ này khi cần phải nói đến sự trao gửi những lời yêu thương của hai người yêu nhau gần giống với câu thơ tôi trích ở trên của Hàn Mạc Tử, hoặc là sự gửi gắm của nhà thơ với người đọc. Nhưng theo nhà thơ Nguyễn Vượng thì hiện nay không ai dùng vì có lẽ ông chưa đọc bài thơ của nhà thơ Giang Nam. Với tôi hai từ đó có một âm hưởng khác, một cung bậc cảm xúc khác với hai từ THẦM THÌ vẫn thường dùng. Xin trích dẫn đoạn văn bình luận có hai từ thầm thĩ của tôi: “Chỉ là một tiếng mơ thầm thĩ, gian díu một lời thề trong cái ngõ quê líu qúiu. Cái ngõ quê rất đặc trưng của nhà thơ Đặng Xuân Xuyến.”

        Cũng khi bình luận về từ DUYỀNH (Chắc nhà thơ Đặng Xuân Xuyến viết sai đáng ra phải là DUỀNH mới đúng). Nhà thơ Nguyễn Vượng thì đã tra từ điển từ này chỉ một vụng nước như trong câu Kiều “Buồn trông gió cuốn mặt duềnh” Vâng đó không hề sai. Nhưng tôi nghĩ trong câu thơ này của Đặng Xuân Xuyến

        “Hương cốm nhà bên duyềnh sang nhà hàng xóm”

        Theo tôi từ DUỀNH ở đây lại muốn gửi gắm về một động từ “duềnh lên”, thuộc về sự lan tỏa của mùi hương cốm. Mà mùi hương cốm ở đây còn được trợ lực bằng sức mạnh của tình yêu mà người con gái nhà bên muốn gửi sang cho chàng trai. Tôi nghĩ chữ DUỀNH phải hiểu theo nghĩa đó và nó đã trở thành một từ đắt giá của Đặng Xuân Xuyến. Các nhà thơ thường sáng tạo ra những từ theo trí tưởng tượng của họ mà thông thường cổ nhân vẫn gọi “Ý tại ngôn ngoại”

        Tôi lấy một ví dụ rất mới mà thực ra tôi cũng chưa thể tiếp cận để nắm bắt cho hết những gì mà nhà thơ Dung Thị Vân muốn gửi gắm trong bài thơ TA NÓI ĐỂ MÀ CHI để cùng trao đổi thêm:

        “Cảm ơn người

        Bên đây bờ vĩnh tận

        Những tàn phai

        Ta chưa kịp cựa mình”

        Rõ ràng cụm từ: BÊN ĐÂY BỜ VĨNH TẬN là một cụm từ sáng tạo của nhà thơ Dung Thị Vân. Hiểu thế nào về cụm từ đó chỉ có nhà thơ mới lí giải một cách cặn kẽ. Nhưng đôi khi sự lí giải ấy chắc gì đã được người đọc chấp nhận. Với tôi tôi nghĩ đây thuộc về một giới hạn vô cùng của không gian và không chỉ là không gian mà còn là giới hạn của của cảm xúc. Qua đó hình như nhà thơ đã muốn bày tỏ về sự tận cùng vĩnh cửu của những tàn phai. Ta cứ phải mặc nhiên công nhận nó và ta cảm nhận sự mông mênh của thi ca. Ta thấy những câu thơ như thế chiếm đoạt được cảm xúc của con tim mà không hiểu được vì sao lại như thế. Nó rất hay, nhưng hay ở chỗ nào thì ta cũng không thể lý giải.

        Thi ca luôn tồn tại những phạm trù của sự phi lí và nhiều khi ta cứ phải mặc nhiên công nhận một cách mơ hồ về ý tưởng, về khát vọng của tác giả. Xin đăng toàn bộ bài thơ của Dung Thị Vân để các bạn có thể trao đổi về nghệ thuật ngôn ngữ của bài thơ này:

TA NÓI ĐỂ MÀ CHI

Xin cảm ơn

Lời bạc của tình nhân

Cảm ơn người đã cho ta

Những bài thơ bọc bằng suối lệ

Cảm ơn người

Bên đây bờ vĩnh tận

Những tàn phai

Ta chưa kịp cựa mình

Tình nhân ơi

- có những điều

Viễn miền câm lặng

Có những dối gian trầy xước chẳng nên lời.

*.

DUNG THỊ VÂN

        Xin được đăng một lời bình luận dưới bài thơ này:  “Hay tuyệt, ngắn gọn nhưng chuyển tải điều xót xa sâu khuất góc tâm hồn” đây là bình luận tương đối nhất, còn thì là “Hay lắm, hay tuyệt”...

        Qua đây tôi mong muốn nhà thơ Nguyễn Vượng, Thuy Do, Dung Thị Vân và đặc biệt là nhà thơ Đặng Xuân Xuyến tác giả bài HƯƠNG QUÊ mà tôi đã bình luận cách đây một năm cùng tất cả những ai quan tâm đến sự bí ẩn của ngôn ngữ thi ca cùng trao đổi. Đặc biệt các nhà thơ đã sáng tạo ra những cụm từ cho thế giới thi ca của mình. Các bạn có thể đưa ra những ví dụ và giải thích cho độc giả hiểu thêm về ý tưởng của các bạn.

        Rất mong nhận được những ý kiến trao đổi của các bạn!

*

Bắc Ninh, ngày 06.11.2019

NGUYỄN XUÂN DƯƠNG

Địa chỉ: Nhà số 7 Đường Thành Cổ,

Phường Vệ An - Thành phố Bắc Ninh

Email: nguyenxuanduong1940@gmail.com

Điện thoại: 037.224.23.92