Duyên Văn Chương
Trên đường tìm học rồi nghiên cứu văn chương tôi may mắn được quen biết 2 ông
giáo sư đại học Mỹ. Một ông là thầy, ông kia là đồng nghiệp của thầy. Một ông
dạy Literature Review (Phê Bình Văn Học), ông kia chuyên về Creative Writing
(Sáng Tác). Một ông có bằng Tiến Sĩ Văn Chương, ông kia là Master và cả hai đều
là thi sĩ.
Số là cách đây
khoảng hơn hai mươi năm tôi bị đụng xe rất nặng. Sau khi xuất viện, không
thể tiếp tục đi làm (việc nặng nhọc), tôi xin tiền chính phủ vào học mấy
năm ở đại học. Mê thơ nên tôi chọn những lớp học nặng tính văn
chương.
Trong một bài
essay (luận văn) của lớp English 2 tôi đã đưa bài thơ của mình (đã dịch ra Anh
ngữ) vào để đối chiếu với bài thơ của Weldon Kees, một thi sĩ người Mỹ.
Bài luận văn của tôi được điểm A+ và sau đó tôi được ông thầy và đồng nghiệp
của ông xem là thành viên trong loài “động vật quý hiếm” (1), thỉnh thoảng được
cùng – lúc ông này, lúc ông kia - mời uống cà phê, ăn bánh ngọt và tán chuyện
văn chương với bạn bè của họ.
Hai Lời Khuyên Khác Nhau
Ông thầy
thì dặn tôi:
“Viết Cái Gì
không quan trọng lắm. Tài năng của tác giả một bài thơ được đánh giá ở chỗ ông
(bà) ta Viết Thế Nào. Trong sáng tác thơ ca How (Thế Nào) quan trọng hơn What
(Cái Gì) nhiều lần. Từ kỹ thuật thơ như ngôn từ, hình tượng, biện pháp tu từ,
thế trận chữ nghĩa đến cảm xúc, hồn thơ tất cả đều được gói trọn trong chữ How.
Nếu cứ ngồi chờ đến khi có được ý tưởng hoàn toàn mới lạ, độc đáo mới viết thì
cả đời liệu viết được mấy bài thơ?”
Còn ông kia, lúc
ngồi riêng với tôi hay nhắc nhở:
“Trong thơ
đừng coi thường What (Viết Cái Gì). Ý tưởng mới lạ làm tăng giá trị của bài thơ
lên rất nhiều. Nếu không được là người tiên phong dọ dẫm những bước chân khai
phá thì chí ít cũng cố gắng đừng đi vào con đường đã có hàng triệu dấu giầy”
Tuy Hai Mà Một
Cá nhân tôi, rất
nhiều khi nẩy ra một ý thơ định ngồi dậy cầm bút viết thì nhận ra cái ý ấy
người ta – không phải một mà vô số người – đã viết từ lâu rồi.
Một đề tài về
bất cứ khía cạnh nào của cuộc sống, thường là đã được - ở chỗ này hay chỗ khác,
ở thời điểm này hay thời điểm khác - đề cập đến. Cho nên nghĩ ra một ý
tưởng hay, mới lạ, độc đáo để đưa vào thơ là cực kỳ khó. Chỉ có những tài năng
đặc biệt, có khi phải nhờ may mắn, cộng thêm một chút duyên nữa mới có thể nghĩ
ra. Và đôi lúc, còn cần đến lòng dũng cảm vượt bậc mới dám viết về cái “ý mới”
ấy.
Còn số đông
những nhà thơ khác đều lũ lượt nối đuôi nhau tìm đến những đề tài muôn thuở:
Tình yêu, quê hương, chính trị xu thời, thị hiếu của đám đông và những đề tài
phải đạo khác.
Đến đây tôi mới
hiểu ra lời dặn dò của 2 ông bạn Mỹ, tuy có vẻ đối nghịch nhau nhưng bổ khuyết
cho nhau và đều rất hữu lý.
Mượn Của Người
Làm Của Ta
Nếu tổng hợp hai
ý kiến ấy cộng với một số tìm hiểu của riêng tôi, vai trò của ý tứ trong thơ có
thể được trình bày như sau:
Ý tưởng chính
của bài thơ có thể được chia làm mấy hạng (từ cao xuống thấp):
1/ Cao đẹp, khai
phóng, thăng hoa tâm hồn con người, hoàn toàn mới lạ, độc đáo. (Điều này có thể
đạt được nhưng rất khó và rất hiếm)
2/ Thoát ra khỏi
(hoặc ngược với) dòng thơ Phải Đạo.
3/ Một cách
nghĩ, một hiện tượng, một lối sống có tính khai phóng của một giai đoạn lịch sử
đã lác đác có người viết đề cập đến nhưng chưa có tác phẩm nào xuất sắc.
4/ Viết theo
phong trào, xu hướng chính trị, theo thị hiếu của đám đông, chọn những đề tài
muôn thuở (tình yêu, quê hương…), những con đường đã có hàng triệu dấu chân.
Nghĩ được một ý
tưởng hay thì phải bắt lấy ngay vì bài thơ có ý hay, độc đáo sẽ được đánh giá
cao gấp bội. Nhưng nếu thi hứng của mình cứ nghiêng về phía “đường xưa lối cũ”
thì hãy chọn con đường ít dấu chân hoặc chưa có dấu chân nào đậm nét. Thi sĩ
cũng có thể tạo một khung cảnh mới để tiếp cận đề tài (thí dụ: Sông Lấp); ý chưa được mới lạ thì ít nhất cũng có tứ hay.
Ý tứ quan trọng
đấy; tuy nhiên, còn quan trọng hơn chính là tay nghề của thi sĩ. Kỹ thuật thơ
mà kém cỏi thì ý tứ có hay bài thơ cũng chìm xuồng, không thể nổi đình, nổi đám
trong tâm hồn người đọc được
Kết Luận
Tóm lại, Ý Tứ
chỉ là một trong nhiều tiêu chí để thẩm định giá trị một bài thơ. Tìm được ý
tưởng hay, hoàn toàn mới lạ, độc đáo sẽ nâng giá trị bài thơ lên rất nhiều.
Nhưng ý tưởng mới lạ, độc đáo không dễ tìm và không phải cứ nỗ lực là tìm được.
Với thơ, ý tứ là một tiêu chí rất khó đạt điểm tối đa. Tuy nhiên, nếu đặc biệt quan tâm đến việc chọn cách
tiếp cận đề tài, tạo được khung cảnh thích hợp, bài thơ sẽ có tứ hay.
Riêng về Ý, dù biết là cực khó để đạt được điểm 10
nhưng cũng đừng để phải ăn một con số không (0) to tướng.
Phạm Đức Nhì
Chú Thích:
1/ Ở Mỹ, một
nước thiên về kỹ nghệ và kinh doanh, thi sĩ được xem là “động vật quý hiếm” rất
được nể trọng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét