THỦ PHÁP “SHOW, DON’T TELL” TRONG THƠ / Phạm Đức Nhì

 

                                                                         

Lời Nói Đầu

 

Có vài bạn đọc Facebook nhắn tin yêu cầu tôi giải thích rõ thêm về biện pháp tu từ Show, Don’t Tell. Tôi nhớ đến bài thơ Giấc Mơ Anh Lái Đò của Nguyễn Bính. Đây là bài thơ tôi đã viết lời bình từ nhiều năm trước và nhận được một số phản hồi rất tích cực. Tác giả áp dụng biện pháp tu từ Show, Don’t Tell trên toàn bài thơ. Có chỗ thành công đến mức tuyệt vời nhưng cũng có chỗ vì vô ý nên ngay từ lúc đầu Show đã biến thành Tell và biện pháp tu từ thất bại.

 

Tôi sẽ giới thiệu rồi sau đó phân tích Show, Don’t Tell trong bài Giấc Mơ Anh Lái Đò để bạn đọc không những có thể “bắt” được phần lý thuyết mà còn thấy được cách áp dụng và hiệu quả của nó trong bài thơ.

 

“Show, Don’t Tell” Là Gì?

 

Show: Bày tỏ, bộc lộ

Tell: Nói, kể lại

 

Show, Don’t Tell là một biện pháp tu từ, thay vì dựa vào một (hoặc vài) tĩnh từ, trạng từ nào đó để kể lại một sự kiện, bày tỏ một tâm trạng, tác giả tạo ra những hình ảnh sống động, cụ thể để từ đó độc giả tự khám phá, hiểu ra sự kiện, tâm trạng ấy.

 

Độc giả sẽ cảm thấy thích thú vì không chỉ đọc một cách thụ động mà còn được tham dự một cách tích cực vào tiến trình tìm gặp điểm đến của tứ thơ.

 

Thí dụ 1:

 

Chúng ta thử đọc câu ca dao:

 

Râu tôm nấu với ruột bầu

Chồng chan, vợ húp gật đầu khen ngon.

 

Hai vợ chồng nghèo, bữa cơm chỉ có món canh râu tôm ruột bầu – hai thứ thuộc loại “vứt đi” – nhưng vẫn “chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon”. Thông tin chỉ có thế. Nhưng điểm đến của câu ca dao còn xa hơn tí nữa, cần đến một chút nỗ lực suy nghĩ của độc giả. Nghèo như thế, bữa cơm kham khổ như thế mà hai vợ chồng vẫn vui vẻ với nhau, chắc là họ phải yêu nhau ghê lắm. Vâng! Đấy chính là điểm đến của “tứ thơ”, trong trường hợp này là ngụ ý của câu ca dao.

 

Thí dụ 2:

 

Thay vì nói (Tell) “Anh yêu em say đắm” nhà thơ Nguyên Sa đã viết:

 

Áo nàng vàng anh về yêu hoa cúc

Áo nàng xanh anh mến lá sân trường

Sợ thư tình chưa đủ nghĩa yêu thương

Anh thay mực cho vừa màu áo tím.

(Tuổi Mười Ba)

 

Show: Em mặc áo màu gì thì anh cũng yêu thích màu đó.

Ẩn ý của Show (tác giả muốn người đọc tự khám phá): Anh chiều ý em hết mình – cũng có nghĩa là anh hết lòng, hết dạ yêu em.

 

Viết như vậy tình tứ hơn, hấp dẫn hơn và thơ hơn rất nhiều.

 

Show, Don’t Tell Trong “Giấc Mơ Anh Lái Đò”

 

Về bố cục bài thơ Giấc Mơ Anh Lái Đò được chia làm 4 đoạn rõ ràng.

 

1/

 

Năm xưa chở chiếc thuyền này

Cho cô sang bãi tước đay chiều chiều

 

Show: Mấy năm liền, chiều chiều - với cương vị của anh lái đò – tác giả chở cô gái sang bãi tước đay.

Ẩn ý của Show: Tác giả xác lập khung cảnh từ đó mối tình của chàng với cô gái bén rễ và nảy nở.

 

2/

 

Để tôi mơ mãi mơ nhiều

Tước đay se võng nhuộm điều ta đi

Tưng bừng vua mở khoa thi

Tôi đỗ quan trạng vinh quy về làng

Võng anh đi trước võng nàng

Cả hai chiếc võng cùng sang một đò

 

Show: Chàng mơ thấy mình đỗ Trạng Nguyên, cùng nàng vinh quy bái tổ.

Ẩn ý của Show: Chàng đã đưa cô gái vào cả giấc mơ vinh quy bái tổ của mình chứng tỏ chàng đã yêu nàng say đắm.

 

3/

 

Đồn rằng đám cưới cô to

Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu

Nhà gái ăn chín nghìn cau

Tiền cheo tiền cưới chừng đâu chín nghìn

 

Show: Nhà trai thuê những chín chiếc đò đón dâu, phải đem chín nghìn cau để làm lễ và phải cống nạp chín nghìn quan tiền - khoản tiền cheo, tiền cưới - cho nhà gái.

Ẩn ý của Show: Đám cưới của cô gái to lắm.

 

4/

 

Lang thang tôi dạm bán thuyền

Có người giả chín quan tiền lại thôi.

 

Show: Anh lái đò đem thuyền gạ bán mà người ta chỉ giả có chín quan tiền nên lại thôi.

Ẩn ý của Show: Anh lái đò nghèo quá - cả gia tài là chiếc thuyền chở khách mà chỉ đáng giá chín quan tiền, bằng một phần nghìn khoản tiền cheo, tiền cưới mà tình địch của mình cống nạp cho nhà gái – nên đành ngậm đắng, nuốt cay chôn kín mối tình vô vọng của mình.

 

Theo tôi, tác giả sử dụng Show, Don’t Tell trên toàn bài thơ nhưng chỉ thành công ở ba đoạn 1, 2 và 4. Đặc biệt ở đoạn 4, Show, Don’t Tell thật tuyệt vời - như một cánh cửa đập được mở toang để nỗi buồn tê tái như một dòng thác đổ ập xuống phủ kín tâm hồn đang chới với, bàng hoàng của anh lái đò.

 

Nhưng ở đoạn 3, Show, Don’t Tell đã thất bại vì một “vô ý đến mức kỳ quặc” của tác giả.

 

Chữ vụng nhất và theo tôi, làm giảm giá trị của cả đoạn thơ là chữ “to”. Chính chữ “to” đã để lộ ý của tác giả trong đoạn này và đã làm Show, Don’t Tell (bày tỏ, không kể lại) thất bại. Ba câu kế tiếp chỉ làm rõ nghĩa thêm cho chữ “to” mà thôi.

 

Nếu tác giả bằng cách nào đó giấu được chữ “to” (thí dụ: Đồn rằng đám cưới của cô) thì 3 câu kế tiếp sẽ đóng vai trò cung cấp thông tin để từ đó người đọc tự nhận ra và tự kết luận “À! Đám cưới cô ấy to thật”. Đoạn thơ sẽ trở thành Show, Don’t Tell một cách tự nhiên, không gượng ép.

 

Kết Luận

 

Mỗi lần đọc lại hoặc ngâm nga bài Giấc Mơ Anh Lái Đò, trong đầu tôi lại hiện ra một câu hỏi: “Tại sao một tài thơ hiếm có như Nguyễn Bính lại vô ý đến độ đưa chữ “to” rất “thô”, rất vô duyên ấy vào bài thơ?” Chữ “to” ấy đã làm đoạn thứ 3 mất đi danh hiệu “đoạn thơ bày tỏ không kể lại” (Show, Don’t Tell) và đáng tiếc nhất là do đó, ông đã để vuột khỏi tay chiếc huy chương vàng dành cho thi sĩ có Thi Phẩm Hoàn Toàn Show, Don’t Tell.

 

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com

lythuyetthoabc.blogspot.com