“KIẾN, CHUỘT VÀ RUỒI...” – THƠ CHÂM BIẾM CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN / Nguyễn Thị Lan Anh

 

 

       Giữa bối cảnh xã hội nhiễu nhương với những thông tin thật giả lẫn lộn, bài thơ "KIẾN, CHUỘT VÀ RUỒI..." của Đặng Xuân Xuyến nổi lên như một tiếng nói phản biện mạnh mẽ và sắc sảo. Tác phẩm không chỉ là một áng thơ cảm tác ngẫu hứng từ vụ việc của nhà văn Nguyễn Quang Lập và tập đoàn Tân Hiệp Phát, mà còn là một bản tuyên ngôn nghệ thuật, phơi bày sự tha hóa của người trí thức trong thời đại đầy rẫy những cám dỗ. Bằng cách sử dụng hình ảnh ẩn dụ đầy thâm thúy và ngôn ngữ châm biếm sâu cay, Đặng Xuân Xuyến đã khéo léo vẽ nên một bức chân dung méo mó, suy đồi, đặt ra câu hỏi day dứt về đạo đức và lương tri của những người cầm bút.

 

KIẾN, CHUỘT VÀ RUỒI...

- Cảm tác khi cư dân mạng nói về Bọ Lập và Chuyện nhà Dr Thanh -

 

Hóa thân "Kiến, chuột và ruồi"

Lẽ nào lạc giọng với Ruồi Dr Thanh?!

 

Có về "Đời cát" cùng anh

Mà coi "Ký ức vụn" thành bút cong!

 

Tưởng rằng "nói trạng" là xong

Người thiên hạ cứ vần chong chóng chiều!

 

"Thổi kèn" vội quá hóa liều

"Mảnh đời đen trắng" lại tiêu mất rồi!

-----

"...": tên các tác phẩm của nhà văn Nguyễn Quang Lập.

 

Hà Nội, 09:09 ngày 15/04/2023

     ĐẶNG XUÂN XUYẾN

 

       1. PHÂN TÍCH NGHỆ THUẬT

 

       Bài thơ "KIẾN, CHUỘT VÀ RUỒI..." của Đặng Xuân Xuyến, một tác phẩm cảm tác từ những lùm xùm trên mạng xã hội, không chỉ là một áng thơ tự do mang tính thời sự mà còn là một bản tuyên ngôn nghệ thuật đầy ẩn ý về những nhiễu nhương trong đời sống đương đại. Tác phẩm được khơi nguồn từ vụ việc của nhà văn Nguyễn Quang Lập (Bọ Lập) và lùm xùm của gia đình ông chủ Tân Hiệp Phát (Dr Thanh), từ đó trở thành một lời bình luận xã hội sâu sắc, thể hiện sự trăn trở của tác giả trước những biến động của thời cuộc.

 

       1. Hình tượng ẩn dụ và tính biểu tượng

 

       "Kiến, chuột và ruồi...": Tác giả sử dụng một cách tinh tế hình tượng các loài vật nhỏ bé, tầm thường trong xã hội để ẩn dụ cho những hành vi của con người.

"Kiến" có thể đại diện cho những con người cần mẫn nhưng dễ bị lợi dụng, cuốn theo những dòng chảy phức tạp.

"Chuột" ám chỉ những kẻ lén lút, vụng trộm hoặc cơ hội chỉ biết trục lợi.

"Ruồi" đại diện cho những kẻ hám lợi, thích bới móc, tạo thị phi.

"Bọ Lập" và "Dr Thanh": Đây là hai hình tượng có tính biểu tượng cao. Một bên đại diện cho tiếng nói độc lập, giới tri thức (Bọ Lập) và bên kia đại diện cho giới kinh doanh, quyền lực (Dr Thanh). Sự đối lập này đã tạo ra một bức tranh đa chiều, kịch tính về các tầng lớp xã hội hiện đại.

"Ruồi Dr Thanh": Cụm từ này không chỉ là một sự kết hợp ngẫu nhiên mà còn là một ẩn dụ đầy châm biếm. Nó chỉ ra một sự thật rằng, đôi khi những cá nhân nhỏ bé ("ruồi") lại có thể bị thao túng để phục vụ cho những thế lực có tiền bạc và quyền lực ("Dr Thanh").

 

       2. Ngôn ngữ châm biếm sắc sảo

 

       Thế giới văn chương bị bóp méo: Đặng Xuân Xuyến đã khéo léo lồng ghép các tác phẩm của Nguyễn Quang Lập như "Đời cát" và "Ký ức vụn" vào bài thơ, nhưng với một giọng điệu đầy mỉa mai.

"Mà coi Ký ức vụn thành bút cong!": Đây là một câu thơ đắt giá, thể hiện sự bóp méo, xuyên tạc sự thật, dùng ngòi bút để phục vụ cho những mục đích không chính đáng.

Sự a dua của dư luận: Hình ảnh "người thiên hạ cứ vần chong chóng chiều" là một ẩn dụ xuất sắc cho sự a dua, thiếu chính kiến của đám đông. Chong chóng quay theo chiều gió, cũng như dư luận dễ dàng bị lôi kéo bởi những thông tin không rõ ràng, chưa được kiểm chứng.

Thái độ mù quáng và nông nổi: Câu "Thổi kèn vội quá hóa liều" tiếp tục chỉ trích những hành động mù quáng, hành động vội vã mà thiếu suy nghĩ. "Thổi kèn" ở đây là hành vi tung hô, ca ngợi mà không có căn cứ, cuối cùng lại gây ra hậu quả xấu.

 

3. Ý nghĩa và giá trị

 

Phê phán hiện thực xã hội

 

       Bài thơ không chỉ là một lời bình luận về một sự việc cụ thể mà còn phản ánh một vấn đề chung của xã hội hiện đại: sự nhiễu loạn thông tin trên mạng xã hội, sự dẫn dắt và thao túng dư luận.

 

       Cảnh tỉnh về đạo đức và lương tri

 

       Thông qua hình ảnh "bút cong", Đặng Xuân Xuyến đã lên án một cách mạnh mẽ sự suy đồi đạo đức trong giới cầm bút. Tác phẩm đặt ra một câu hỏi đau đáu về vai trò của người trí thức trước những cám dỗ vật chất.

 

       Vai trò của người trí thức trong xã hội

 

       Đây không chỉ là một bài thơ châm biếm mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm của người trí thức trong việc bảo vệ sự thật, giữ gìn lương tri. "Mảnh đời đen trắng lại tiêu mất rồi!" cho thấy một sự thật đau lòng: khi sự vội vã và a dua lấn át, những sự thật, những điều đúng đắn sẽ bị vùi lấp.

 

       2. HÌNH TƯỢNG NGUYỄN QUANG LẬP QUÁ TRÌNH THA HÓA QUA NGÔN TỪ

 

Bài thơ "KIẾN, CHUỘT VÀ RUỒI..." của Đặng Xuân Xuyến không chỉ là một áng thơ tự do mang đậm hơi thở thời sự mà còn là một tác phẩm phản biện sâu sắc, lấy hình tượng một nhân vật văn học cụ thể để soi chiếu vấn đề suy đồi đạo đức của người trí thức trong xã hội nhiễu nhương. Bằng việc lấy cảm hứng từ những lùm xùm trên mạng xã hội liên quan đến nhà văn Nguyễn Quang Lập (Bọ Lập) và vụ việc của tập đoàn Tân Hiệp Phát (Dr Thanh), tác giả đã kiến tạo một bản tuyên ngôn nghệ thuật đầy ẩn ý, thể hiện nỗi thất vọng sâu sắc trước một tượng đài văn học bị lung lay.

 

       1. Hóa thân và sự tha hóa:

 

       "Hóa thân 'Kiến, chuột và ruồi' / Lẽ nào lạc giọng với Ruồi Dr Thanh?!": Câu thơ này mở đầu bằng một phép chơi chữ đầy ý vị. Đặng Xuân Xuyến đã tái sử dụng chính nhan đề tác phẩm của Nguyễn Quang Lập để ám chỉ sự thay đổi lập trường của ông. Những hình ảnh "kiến, chuột, ruồi" vốn từng đại diện cho những thân phận nhỏ bé, yếu thế, nay lại được dùng để châm biếm chính người sáng tạo ra chúng.

Phép tương phản "lạc giọng": Câu hỏi tu từ "lẽ nào lạc giọng..." là một lời mỉa mai sắc lẹm, đặt ra nghi vấn về sự tha hóa của một trí thức. Một người từng được coi là tiếng nói độc lập, thẳng thắn, nay lại "lạc giọng" để lên tiếng bảo vệ một doanh nghiệp đang dính vào bê bối, cho thấy một sự chuyển biến từ chính trực sang thiếu dứt khoát, thậm chí là thỏa hiệp vì lợi ích.

 

       2. Bóp méo giá trị:

 

       "Có về 'Đời cát' cùng anh / Mà coi 'Ký ức vụn' thành bút cong!": Đặng Xuân Xuyến đã vận dụng tài tình chính các tác phẩm của Nguyễn Quang Lập để tố cáo sự suy đồi của ông. "Đời cát" gợi lên một cuộc đời vô thường, đầy đau khổ, trong khi "Ký ức vụn" là những ghi chép chân thực. Tuy nhiên, việc “coi Ký ức vụn thành bút cong" là một lời kết tội nặng nề, chỉ ra sự bẻ cong ngòi bút, viết sai sự thật, viết theo hướng có lợi cho kẻ có quyền lực.

"Bút cong" là hình ảnh mang tính biểu tượng cao, không chỉ đơn thuần là sự thiếu thẳng thắn mà còn là sự phản bội lại lý tưởng ban đầu của một người làm văn chương.

 

3. Thất thế và bị chế giễu:

 

       "Tưởng rằng 'nói trạng' là xong / Người thiên hạ cứ vần chong chóng chiều!": Ở đây, tác giả mỉa mai rằng Nguyễn Quang Lập đã nhầm tưởng việc phát ngôn một cách thiếu căn cứ là đủ để thể hiện vai trò của mình.

 

       "Vần chong chóng chiều" là một ẩn dụ đắt giá, thể hiện sự quay lưng và chế giễu của dư luận. "Chong chóng" xoay theo chiều gió, ám chỉ sự bất định và dễ bị thao túng. Hình ảnh này cho thấy sự mất lòng tin của công chúng, khiến tiếng nói của người trí thức không còn giá trị.

 

       4. Hậu quả của sự thỏa hiệp:

 

       "Thổi kèn” vội quá hóa liều / 'Mảnh đời đen trắng' lại tiêu mất rồi!": Hành động "thổi kèn" (tâng bốc, ca tụng) một cách thiếu suy xét đã dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

"Mảnh đời đen trắng" trong bối cảnh này không chỉ là một tác phẩm của Nguyễn Quang Lập mà còn là một ẩn dụ cay đắng về sự phân định đúng sai, thiện ác. Chính thái độ thiếu chính trực, thỏa hiệp của nhà văn đã làm mất đi cái "trắng" trong cuộc đời ông, khiến uy tín và danh dự bị hủy hoại.

 

       LỜI KẾT

 

       Bài thơ "KIẾN, CHUỘT VÀ RUỒI..." là một tác phẩm châm biếm đặc sắc, không chỉ nhắm vào một cá nhân mà còn đặt ra một vấn đề phổ quát về sự tha hóa của người trí thức trước những cám dỗ vật chất và quyền lực. Đặng Xuân Xuyến đã sử dụng một cách tinh tế các hình ảnh ẩn dụ, câu hỏi tu từ và các tác phẩm của chính đối tượng để tạo nên một bức chân dung méo mó, suy đồi. Tác phẩm này không chỉ là lời cảnh tỉnh cho giới cầm bút mà còn là tiếng chuông báo động về sự nhiễu loạn thông tin và sự a dua của dư luận trong xã hội hiện đại. Đây là một đóng góp quan trọng cho dòng văn học phản biện, thể hiện sự trăn trở của một người cầm bút trước sự biến chất của những giá trị từng được tôn vinh.

 

       NGUYỄN THỊ LAN ANH

       Địa chỉ: Khu Bình Minh, phường Phạm Ngũ Lão thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương.