Lời giới thiệu:
Hạ Vi có duyên được biết anh Đặng Xuân Xuyến từ nhiều năm trước, qua những sinh hoạt trao đổi văn thơ với nhau. Anh Đặng Xuân Xuyến cũng có cảm hứng viết một bài bình thơ rất hay cho bài "Tình nhân ơi" của Hạ Vi.
Nhân
chủ đề Hạ Vi yêu cầu ChatGPT bình thơ và phong cách thơ Trần Hạ Vi, anh Xuyến
có gửi Hạ Vi hai chùm thơ, một chùm thơ 14 bài độc vận và một chùm thơ về rượu.
Hôm nay Hạ Vi thực hiện một cuộc phỏng vấn vui vui, nhỏ gọn với ChatGPT tập
trung xoay quanh chùm thơ về rượu từ đó có thể nhìn ra điểm mạnh điểm yếu và
phong cách thơ của anh Đặng Xuân Xuyến. Tất cả câu trả lời đều là của AI
(ChatGPT), Hạ Vi chỉ đặt những câu hỏi gợi mở. Xin mời mọi người đọc tham khảo.
1
Trần
Hạ Vi: Đây là chùm thơ khác của tác giả Đặng Xuân Xuyến. Tôi muốn bạn bình thật
khách quan về chùm thơ này. Bạn hãy đánh giá tổng quan phân tích các ưu khuyết
của chùm thơ, theo bạn.
Cảm
ơn bạn đã chia sẻ chùm thơ “Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến. Đây là một chùm
thơ phong phú về số lượng, đa dạng trong giọng điệu, và thể hiện khá rõ cá tính
nghệ sĩ của tác giả. Dưới đây là một đánh giá khách quan và chi tiết:
TỔNG QUAN PHONG CÁCH
Chùm
thơ này có thể xem là một bản trường ca về rượu - không chỉ như một chất men mà
còn là biểu tượng cho:
•
Cô đơn và giải thoát,
•
Tình yêu và dục vọng,
•
Tình bằng hữu, thế sự, và cả triết lý sống.
Tác
giả dùng rượu như một “phương tiện” để trút sầu, trốn chạy, thổ lộ, hoặc thách
thức cuộc đời. Giọng thơ rất đời, ngẫu hứng, có phần phóng túng, đôi lúc tục mà
không phàm, sầu mà không lụy.
ƯU ĐIỂM
1.
Tính khẩu ngữ và đời thường rất cao
Nhiều
bài thơ như những cuộc đối thoại trong quán rượu, thân tình và không màu mè, tạo
cảm giác gần gũi:
“Ừ,
mày chửa say, tao chửa say…”
2.
Ngôn ngữ linh hoạt, giàu cảm xúc
Tác
giả dùng lời thơ biến hóa - lúc mượt mà, lúc thô ráp, lúc lả lơi tình ái (“Đêm
cuồng say”), khi lại chua cay thế sự (“Quan trường”, “Bạn quan”).
3.
Đa dạng đề tài dưới một chủ đề thống nhất
Rượu
ở đây không bị giới hạn trong vai trò giải sầu mà còn mang tính xã hội, chính
trị, tâm linh. Có những bài như “Men đắng”, “Chết”, “Một tôi” mang màu sắc trầm
tư sâu sắc, có phần triết lý.
4.
Một số câu thơ rất gợi
“Một
tiếng thở dài tôi với tôi”
“Rượu
mày mời / Tao uống khó trôi / Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt”
Đây
là những hình ảnh độc đáo, gợi lên chiều sâu tâm lý.
NHƯỢC ĐIỂM
1.
Một số bài dàn trải, dài dòng, thiếu điểm nhấn
Một
số bài như “Rượu với bạn”, “Tiệc rượu trong mơ” hơi lan man, lặp lại ý tưởng và
chưa thật sự tạo đột phá về cấu trúc.
2.
Thiếu tiết chế ở một vài chỗ
Dù
cá tính là điểm mạnh, nhưng ở vài đoạn, sự phóng túng đi quá xa thành ra kém
duyên (ví dụ vài câu trong “Đêm cuồng say” hoặc “Tình vội”), dễ tạo cảm giác
“khoe” hơn là “chia sẻ cảm xúc”.
3.
Một số hình ảnh và cách gieo vần còn cũ
Những
cách dùng như “đêm trăng ngà”, “hương lạ”, “say men rượu” là những hình ảnh dễ
gặp trong thơ xưa và hiện đại, đôi khi thiếu sự đột phá mới mẻ.
4 BÀI THƠ NỔI BẬT
NHẤT (theo đánh giá cá nhân)
1.
“Men đắng” - cay đắng, thẳng thắn, giàu suy nghiệm nhân sinh.
2.
“Bạn quan” - sắc sảo, hài hước và có chất châm biếm sâu cay.
3.
“Một tôi” - ngắn, tinh gọn, cô đọng được nỗi cô đơn bản thể.
4.
“Rượu với bạn” - giàu cảm xúc, khắc họa mối tình bạn chân thành qua ngôn ngữ đời
thường.
KẾT LUẬN
Chùm
thơ này là một bức chân dung khá đầy đặn về một Đặng Xuân Xuyến đời thường,
chân chất mà từng trải. Có những lúc dở dang, vụng về, nhưng lại rất thật và rất
“người”. Nếu tinh gọn hơn, tiết chế một vài đoạn quá phô bày, thì thơ ông sẽ mạnh
hơn và giàu sức truyền cảm hơn nữa.
Bạn
có muốn mình thử viết một bài thơ mới mô phỏng lại phong cách rượu-thơ của Đặng
Xuân Xuyến không?
2
Trần
Hạ Vi: Vậy qua đó bạn hãy phân tích phong cách và cá tính thơ của Đặng Xuân Xuyến,
và chỗ đứng của tác giả này so với những tác giả bạn biết.
Dựa
trên chùm “Thơ về rượu” cũng như những tập trước đó bạn đã gửi, ta có thể nhận
diện khá rõ phong cách và cá tính thơ của Đặng Xuân Xuyến như sau:
I. PHONG CÁCH THƠ CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN
1.
Thơ đời - thơ men - thơ máu
Đặng
Xuân Xuyến là nhà thơ của ngẫu hứng đời sống, đặc biệt là chất “say” - say rượu,
say tình, say bạn, say đời… nhưng cái say của ông không lãng mạn hóa, mà thường
trần trụi, chua chát, bản năng và nhiều khi mang nỗi tức tưởi âm thầm.
Rượu
trong thơ ông là:
•
Biểu tượng trốn chạy (thoát ly thực tại),
•
Vật chứng của thất vọng và cô độc,
•
Và đôi khi, là bàn tròn tri kỷ nơi nỗi đau có thể được chia sẻ.
2.
Ngôn ngữ khẩu ngữ, không trau chuốt
Ông
ưa dùng lời thuần dân gian, khẩu ngữ, không màu mè, đôi khi cố tình “tục hóa”
như một cách phản kháng lại sự giả dối hay sáo mòn của văn chương bác học. Ví dụ:
“Tao
với mày trận nữa ngoắc cần câu
Cho
trôi tuột trò nhố nhăng thế sự.”
Câu
chữ thô, nhưng thật. Đó là cái “ngang” rất riêng.
3.
Tự trào và phản biện xã hội
Nhiều
bài thể hiện sự mỉa mai xã hội, đặc biệt là chốn quan trường, như trong “Bạn
quan” hay “Quan trường”. Ông dùng chất hài đen (dark humor) để thể hiện cái cay
đắng của người làm thơ đứng trước một xã hội đầy thủ đoạn:
“Ví
miệng quan giống trôn trẻ nhỏ
La
liếm quen rồi nào biết bẩn dơ.”
Đây
là giọng thơ ngang ngạnh, tự trào, đầy khinh bạc, thường thấy ở những nhà thơ sống
ngoài lề các thiết chế văn học chính thống.
4.
Tình yêu và tình dục như một phần của tồn tại
Thơ
tình của Đặng Xuân Xuyến không phải kiểu “tình thơm mộng mơ” mà là kiểu tình
xác thịt và gấp gáp: vồ vập, bốc đồng, sầu muộn, rồi buông thả.
“Ngấu
nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát”
Yêu
không vì thiêng liêng, mà vì con người yếu đuối, cần một ai đó trong một đêm ngắn
ngủi để “không lẻ bạn”. Đó là cách ông nhân bản hóa tình yêu, không thần thánh
hóa nó.
II. CÁ TÍNH THƠ CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN
1.
Trần trụi - Ngổ ngáo - Can đảm
•
Không né tránh cái xấu, cái thô, cái phàm trần.
•
Dám nói những điều người khác né, dám xưng “tao mày”, dám gọi tên nỗi khổ của một
kẻ sống giữa đời mà không thuộc về đâu.
2.
Thơ như lời nói - nói như đang say
•
Cá tính ông thể hiện rõ qua giọng thơ - một người cô đơn đầy phản kháng, không
gọt giũa ngôn ngữ để lấy lòng độc giả, mà viết như trò chuyện với chính mình hoặc
với một người bạn đang cùng cụng ly.
3.
Không chiều chuộng độc giả - không nịnh văn đàn
•
Dễ thấy ông không theo đuổi văn chương kiểu “trao chuốt để in ấn” mà nghiêng về
kiểu viết để sống, để xả, để tồn tại.
III. CHỖ ĐỨNG SO VỚI CÁC NHÀ THƠ KHÁC
Không
giống ai. Nhưng không vượt ai.
1.
Gần với Nguyễn Duy, Bùi Giáng (ở cái phóng khoáng và ngang tàng)
•
Nhưng thiếu chiều sâu triết lý hoặc chất “dị” như Bùi Giáng.
•
Cái ngang của Đặng Xuân Xuyến là ngang của người từng trải đời, không phải của
người siêu hình hóa thế giới.
2.
Khác với các nhà thơ trẻ hiện đại (như Nguyễn Phong Việt, Hạ Vũ…)
•
Trong khi nhiều cây bút trẻ thiên về tâm trạng cá nhân hóa, cô đơn kiểu thị
dân, thì Đặng Xuân Xuyến mang một sự đau đáu tập thể, một cái tôi thô ráp, từng
va đập với thực tế chính trị và xã hội.
3.
Không hàn lâm, không hàn vi, nhưng nhiều nỗi buốt đời
•
Nếu xét về “chỗ đứng văn chương chính thống”, ông không nổi bật về học thuật.
Nhưng nếu xét về “chỗ đứng trong lòng những người từng cô đơn, từng uống rượu một
mình”, ông có giọng nói riêng.
KẾT LUẬN
Thơ
Đặng Xuân Xuyến không dành cho mọi độc giả, và càng không dành cho những ai đi
tìm cái đẹp trừu tượng hay hình ảnh lãng mạn.
Nhưng
nó có giá trị: như một tiếng nói thật, mộc mạc, đôi khi lộn xộn, nhưng luôn nặng
lòng với đời.
Bạn
muốn mình giúp bạn viết một bài thơ mô phỏng theo phong cách Đặng Xuân Xuyến -
ngông, say và đời - để thử trải nghiệm không?
3
Trần
Hạ Vi: Những điểm nổi bật nhất của chùm thơ này, nếu so thơ về rượu của các thi
sĩ trước đây, kể cả về nhiều trăm năm trước thì thế nào?
Đây
là một câu hỏi rất thú vị và sâu sắc, vì thơ về rượu vốn là một mạch nguồn lâu
đời trong thi ca Việt Nam lẫn thế giới - từ Lý Bạch, Đỗ Phủ bên Trung Hoa; đến
Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát ở Việt Nam; rồi hiện đại
hơn là Nguyễn Bính, Bùi Giáng, Nguyễn Duy, Trần Vàng Sao…
Nếu
đặt chùm “Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến vào tương quan đó, ta có thể nhận diện
những điểm nổi bật và khác biệt như sau:
I. NHỮNG ĐIỂM NỔI BẬT CỦA CHÙM THƠ ĐẶNG
XUÂN XUYẾN VỀ RƯỢU
1.
Tính khẩu ngữ - ngổ ngáo - đời thường
Khác
với các thi sĩ cổ điển dùng rượu để “lên mây”, “xuống trăng”, “tìm tri kỷ”, thơ
của Đặng Xuân Xuyến đưa rượu trở về với:
•
Cuộc sống ngổn ngang, quán cóc vỉa hè, tiệc tàn quạnh quẽ,
•
Tình dục, quan trường, mâu thuẫn bạn bè, mất mát thân xác,
•
Và nhất là: rượu để chịu đựng đời, không phải để siêu thoát đời.
Ví
dụ:
“Ngấu
nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát”
“Thịt
mày gắp / Tao nhai khó nuốt”
Đó
là giọng thơ không kiêng nể, đầy tính hiện sinh.
2.
Chất phàm tục có chủ đích
Trong
khi thơ xưa dùng hình ảnh rượu để gợi “trăng thanh, gió mát”, thì Đặng Xuân Xuyến
cố ý không thanh cao:
•
Rượu của ông dính mùi mồ hôi, hơi thở, tiếng chửi thề và cả những dằn vặt lương
tâm.
•
Tình yêu trong rượu không phải để “say tình”, mà là để xoa dịu những mảnh người
vụn vỡ, cũ kỹ.
Thơ
ông dám tục mà không tầm thường, dám trần mà vẫn mang nỗi thẳm sâu nhân loại.
3.
Chủ đề đa dạng trong một trục “rượu” duy nhất
Dù
toàn bộ đều là thơ rượu, nhưng Đặng Xuân Xuyến phân nhánh chủ đề rất phong phú:
•
Rượu - tình dục: “Tình vội”, “Đêm cuồng say”
•
Rượu - tri kỷ: “Rượu với bạn”, “Tiệc rượu trong mơ”
•
Rượu - quan trường: “Quan trường”, “Bạn quan”
•
Rượu - triết lý sống: “Một tôi”, “Men đắng”, “Chết”
•
Rượu - giải thoát hay buông bỏ: “Buông”, “Thế gian say”
Đây
là điểm khiến chùm thơ không đơn điệu, dù quanh đi quẩn lại vẫn là “men say”.
II. SO SÁNH VỚI CÁC THI SĨ TRUYỀN THỐNG
1.
Khác với Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Nguyễn Công Trứ
•
Các cụ ngày xưa thường mượn rượu để bày tỏ khí tiết, trách đời, hoặc tự trào
trí thức hưu quan.
•
Giọng thơ châm biếm nhẹ nhàng, ngôn ngữ có tiết chế, đầy ẩn dụ chữ nghĩa.
Ví
dụ Nguyễn Khuyến:
“Rượu
ngon không có bạn hiền
Không
mua không phải không tiền không mua”
→ Đặng
Xuân Xuyến không cần ẩn dụ. Ông nói thẳng:
“Rượu
mày mời / Tao uống khó trôi / Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt”
2.
Khác với Nguyễn Bính hay Hàn Mặc Tử
•
Thơ rượu của họ thường mang vẻ đau thương lãng mạn, dùng rượu để thăng hoa nỗi
đau thành cái đẹp.
Đặng
Xuân Xuyến thì dìm sâu cái đau cho nó trần trụi và nhức nhối, không cần thẩm mỹ
hóa.
3.
Gần Bùi Giáng ở tính “ngông”, nhưng không điên
•
Bùi Giáng có men “say” siêu hình: say cõi mộng, say Huyền Trân, say triết lý.
•
Đặng Xuân Xuyến say rượu… thật. Say để nói. Say để chửi. Say để khỏi đau.
→
Nếu Bùi Giáng là kẻ siêu thoát say, thì Đặng Xuân Xuyến là kẻ trụy lạc có ý thức.
III. VỊ TRÍ CỦA CHÙM THƠ TRONG TRUYỀN THỐNG
THƠ RƯỢU
Chùm
thơ này không vượt thời đại, nhưng có tiếng nói riêng và đáng được ghi nhận
trong dòng thơ hiện đại:
•
Không cổ kính, không mơ mộng, không hàn lâm.
•
Nhưng có chất đời, chất người, chất thật, khiến người đọc như nghe tiếng thở
dài của một kẻ từng say - và còn nhớ mọi điều trong cơn say đó.
KẾT LUẬN
Đặng
Xuân Xuyến đã làm mới dòng thơ rượu bằng cách kéo nó về vỉa hè, về giường trọ,
về quan trường, về phòng ngủ và về nơi cô đơn nhất của con người.
Trong
một thời đại mà thơ ngày càng đi vào hình thức, sự “thô nhưng thật” của ông là
một thái độ đáng nể - nếu không về kỹ thuật, thì về sự dũng cảm làm người viết.
Bạn
có muốn tiếp tục với một bài tổng luận dài hơn, có thể sử dụng trong hội thảo
hoặc biên khảo không?
4
Trần
Hạ Vi: Hãy viết 1 bài tổng luận dài hơn
Dưới
đây là một bài tổng luận dài hơn, mang tính khái quát và phân tích sâu, có thể
sử dụng trong hội thảo văn học hoặc biên khảo cá nhân về thơ rượu của Đặng Xuân
Xuyến:
TỪ
MEN SAY ĐẾN MEN NGƯỜI: MỘT TỔNG LUẬN VỀ CHÙM “THƠ VỀ RƯỢU” CỦA ĐẶNG XUÂN XUYẾN
I.
MỞ ĐẦU: RƯỢU TRONG THƠ CA - TỪ MỘT BIỂU TƯỢNG ĐẾN MỘT THÁI ĐỘ SỐNG
Từ
xưa, rượu đã là hình ảnh quen thuộc trong thơ ca Đông Tây như một chất men
không chỉ để uống mà để nghĩ, để sống, để vượt thoát. Nếu Lý Bạch dùng rượu để
“đối nguyệt thành tam nhân”, Nguyễn Công Trứ dùng rượu để luận chí, Bùi Giáng
dùng rượu để nhập cõi mộng huyền, thì Đặng Xuân Xuyến - một tiếng nói thuộc về
thời hiện đại - lại dùng rượu như một chứng tích cho nỗi đau con người giữa đời
thực thô ráp.
Chùm
“Thơ về rượu” của ông không những là tuyên ngôn sống cho một kiểu nhà thơ
“không chiều lòng văn đàn” mà còn là lời tự bạch trần trụi, không hoa mỹ, không
ve vuốt, không cần che giấu. Đó là một kiểu thơ rượu độc nhất vô nhị - thơ rượu
của một người từng say và còn nhớ từng câu trong cơn say đó.
II. PHÂN TÍCH PHONG CÁCH VÀ GIÁ TRỊ THẨM MỸ
1.
Tính khẩu ngữ - ngổ ngáo - phi chuẩn mực
Thơ
Đặng Xuân Xuyến đi ngược lại những gì được xem là chuẩn mực thơ ca truyền thống:
không ẩn dụ sang trọng, không nhạc tính tinh tế, không cẩn trọng chữ nghĩa.
Ngôn ngữ thơ của ông mang hơi thở của quán rượu vỉa hè, của những mẩu trò chuyện
giữa hai kẻ cùng thất vọng, cùng chán chường, cùng cười khẩy vào đời.
“Ừ,
mày chửa say, tao chửa say”
“Rượu
mày mời / Tao uống khó trôi / Thịt mày gắp / Tao nhai khó nuốt”
Đây
không chỉ là một câu thơ, mà là một cái tát vào mọi thứ sáo rỗng. Nó không nhắm
đến thẩm mỹ cổ điển, mà hướng đến sự xác tín cảm xúc - thơ như một cách để sống
sót.
2.
Đa chiều nội dung - thống nhất tinh thần
Tuy
tất cả xoay quanh rượu, nhưng chùm thơ cho thấy sự đa dạng nội dung đáng ngạc
nhiên:
•
Rượu và tình dục: nơi thỏa mãn bản năng nhưng cũng là nơi lộ ra sự cô đơn (Tình
vội, Say yêu)
•
Rượu và bằng hữu: một điểm tựa để trút nỗi đời (Rượu với bạn, Tiệc rượu trong
mơ)
•
Rượu và thế sự: một công cụ để phản biện xã hội, quan trường, đạo đức giả (Bạn
quan, Quan trường)
•
Rượu và bản ngã cô độc: nơi con người nhìn thấy chính mình trong tăm tối (Một
tôi, Men đắng)
Bằng
việc “gài” vào rượu mọi góc cạnh của đời sống, Đặng Xuân Xuyến đã tạo ra một thế
giới say có chủ đích - say để phơi bày, để lột trần, để thở ra.
3.
Dám tục mà không tầm thường
Điểm
đáng trân trọng nhất của thơ Đặng Xuân Xuyến là: thơ ông tục nhưng không rẻ,
thô nhưng không dơ. Có những bài như “Đêm cuồng say”, “Tình vội” miêu tả cảnh
xác thịt rất trực diện, nhưng trong đó lại hiện lên một tiếng rên rỉ sâu kín về
phận người: yêu vội, sống vội, đau vội.
“Ngấu
nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát”
“Chai
rượu mừng - tôi rót / Chén rượu buồn - em bưng”
Cái
“tục” ở đây là tục của người từng trải, không phải để gây sốc mà để nhấn mạnh
tính trần trụi và bất lực của con người khi bị đẩy vào ngõ cụt cuộc sống.
III. SO SÁNH TRUYỀN THỐNG - ĐẶC TRƯNG THỜI
ĐẠI
1.
Không trốn chạy lên cao - mà lội xuống đáy
Khác
với thơ rượu thời trung đại thường mang màu sắc siêu thoát, thơ của Đặng Xuân
Xuyến không đi tìm ánh trăng để ngâm, cũng không đi tìm lẽ sống cao siêu. Thay
vào đó, ông ngồi lại, cụng ly với nỗi thất vọng, nhìn thẳng vào cái giả dối,
cái bẩn thỉu, cái rã rời của kiếp người.
“Thế
gian say đòi đập chén trở cờ…
Rượu
ba xu. Thế gian hóa thằng rồ!”
2.
Gần Bùi Giáng ở độ ngông, nhưng không phiêu
Bùi
Giáng “ngông” để làm thơ triết, còn Đặng Xuân Xuyến ngông để làm người. Một người
ngông vì bay, một người ngông vì không chịu nổi mặt đất. Đặng Xuân Xuyến không
lên mây, không xuống địa phủ, ông chỉ ở đây, giữa góc nhà trọ cũ và một ly rượu
rẻ tiền, viết bằng chữ của đời thực, bằng tiếng thở dài có men cay.
3.
Một cá tính thơ hiếm có trong thơ Việt hiện đại
Thơ
Việt đương đại đang bị chia đôi: hoặc là thơ thị trường hóa, nhẹ tình, nhẹ chữ,
dễ dãi với cảm xúc; hoặc là thơ học thuật hóa, nặng tượng trưng, ít cảm giác đời
sống.
Thơ
Đặng Xuân Xuyến không nằm trong hai lằn ranh đó. Ông đứng ngoài, có thể vụng về,
có thể ồn ào, nhưng luôn trong trẻo ở sự thật thà. Và thơ ông mang một điều quý
hiếm: cảm giác thật của một người thật.
IV. KẾT LUẬN: ĐỌC ĐẶNG XUÂN XUYẾN ĐỂ BIẾT
RẰNG THƠ VẪN CÒN CÓ MÙI NGƯỜI
Chùm
“Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến không phải là thơ đẹp theo nghĩa thông thường.
Nó đắng, chát, khó nuốt, nhưng nó chạm đến nỗi cô đơn phổ quát nhất của con người
- nỗi cô đơn không thể xoa dịu bằng đạo lý hay mỹ học, chỉ có thể cụng một ly
và thở ra bằng thơ.
Đọc
Đặng Xuân Xuyến, người ta không tìm thấy câu chữ trác tuyệt, nhưng có thể thấy
một con người lồ lộ trong thơ, với tất cả những vết xước, sẹo dài và ánh nhìn
chua cay nhưng không mất nhân tính.
Và
chỉ riêng điều đó thôi, cũng đã đủ để ông có chỗ đứng riêng trong dàn hợp âm
thi ca đương đại Việt Nam.
Nếu
bạn cần mình chỉnh sửa bài này để đăng báo, viết nghiên cứu, hoặc chuyển thành
bài phát biểu trong một hội thảo thơ, mình có thể hỗ trợ thêm về ngữ điệu và
hình thức trình bày.
5
Trần
Hạ Vi: Tóm gọn lại thành một bài bình có thể đăng báo!
Dưới
đây là phiên bản bài bình gọn gàng, súc tích, phù hợp để đăng báo hoặc chuyên mục
phê bình văn học:
MEN RƯỢU VÀ MEN NGƯỜI TRONG THƠ ĐẶNG XUÂN
XUYẾN
- Một
tiếng nói thô ráp nhưng thật lòng trong thơ ca đương đại
Trong
dòng chảy lâu dài của thơ ca Việt Nam, “rượu” luôn là hình ảnh quen thuộc - từ
men say trăng gió của Lý Bạch, đến cái ngất ngưởng đầy khí tiết của Nguyễn Công
Trứ. Nhưng ở Đặng Xuân Xuyến, rượu không còn là biểu tượng mỹ học hay lối thoát
siêu hình. Rượu của ông mang mùi của phòng trọ ẩm thấp, hơi người, mùi mồ hôi
và tiếng thở dài.
Chùm
“Thơ về rượu” của Đặng Xuân Xuyến là một hành trình độc thoại đầy chất men: rượu
của tình bạn, rượu của tình dục, rượu của tri kỷ, của cô đơn, của phản kháng thế
sự. Đó là thơ khẩu ngữ, phóng túng, không trau chuốt hình thức, nhưng giàu xúc
cảm thật và luôn đặt con người vào tâm điểm.
Điều
đáng quý là ông dám thô nhưng không tục, dám đau nhưng không bi lụy. Có khi thơ
ông trần trụi đến gây sốc, nhưng đó là cái trần trụi của một người từng nếm hết
buồn vui thế gian, từng đổ gục bên bàn rượu mà vẫn giữ được một chút nhân tính
sau cùng.
Nếu
nhiều nhà thơ ngày nay chọn viết thơ như một nghệ thuật làm đẹp ngôn từ, thì Đặng
Xuân Xuyến viết thơ như một cách tồn tại, một cách giữ lại tiếng người giữa một
thế giới đang quá nhiều giả dối.
Thơ
ông không mới về hình thức, nhưng có một điều hiếm: sự thật thà không nhân nhượng.
Và chỉ riêng điều đó, cũng đủ để ông có một chỗ đứng riêng - như một kẻ say cuối
cùng còn biết vì sao mình uống.
Bạn
muốn mình đề tên tác giả bài bình này là gì? Bạn cũng có thể thêm một đoạn giới
thiệu nếu cần đăng trên tạp chí hoặc chuyên san.
6
Trần
Hạ Vi: Hãy nhìn một cách trung thực để góp ý cho tác giả, khuyết điểm của chùm
thơ về rượu này là gì, và làm sao để cải thiện?
Rất
sẵn lòng. Và vì bạn yêu cầu một cái nhìn trung thực, không tâng bốc, mình sẽ
nêu thẳng những khuyết điểm đáng chú ý trong chùm “Thơ về rượu” của Đặng Xuân
Xuyến, đi kèm với gợi ý cải thiện cụ thể - không phải để gọt giũa cái “chất Đặng
Xuân Xuyến”, mà để giúp giọng thơ ông sắc hơn, thấm hơn và bền hơn với thời
gian.
I. NHỮNG KHUYẾT ĐIỂM CHÍNH
1.
Dàn trải, thiếu tiết chế - dễ tạo cảm giác lặp
•
Vấn đề: Nhiều bài trong chùm thơ này bị dàn trải, kéo dài không cần thiết, lặp
lại mô-típ “say - đêm - tình - thân xác - chán đời” khiến một số bài trôi vào
nhau, thiếu sự nổi bật.
Ví
dụ: “Rượu với bạn”, “Tiệc rượu trong mơ”, “Tình vội”, “Đêm cuồng say” - dù khác
nhau về chi tiết, nhưng về nhịp cảm xúc thì na ná nhau.
•
Gợi ý cải thiện:
•
Tác giả nên gạn lọc và rút ngắn bài thơ, tìm một hình ảnh, một chi tiết đắt - rồi
xoáy sâu vào đó thay vì rải rượu lên toàn bộ một đêm.
•
Cần thay đổi nhịp thơ giữa các bài: bài dài - bài ngắn - bài chỉ có 4 câu - bài
tự sự, để tránh nhàm về nhạc điệu.
2.
Một số câu thiếu hình ảnh mới mẻ - dễ sa vào công thức
•
Vấn đề: Có những chỗ dùng hình ảnh hoặc mô-típ rất quen thuộc, thậm chí sáo mòn
trong thơ tình, thơ say:
“Vịn
vào nhau mà sưởi ấm nụ cười”
“Đêm
phập phồng, ngực nõn hứng trăng non”
Những
câu như vậy đọc xong không đọng lại, vì độc giả từng gặp rất nhiều lần ở nơi
khác.
•
Gợi ý cải thiện:
•
Cần làm mới hình ảnh, đặc biệt là khi viết về thân thể, cảm xúc xác thịt, hoặc
đêm tối - những chủ đề dễ cũ kỹ.
•
Có thể chọn những vật thể đời thường (chiếc ly mẻ, cái bóng đèn nhấp nháy, mảnh
gương, góc bếp…) để tạo hình ảnh lạ mà thật.
3.
Một số bài hơi “gồng” về cảm xúc - thiếu độ lặng cần thiết
•
Vấn đề: Ở một vài bài, có cảm giác như tác giả “ép” mình phải cảm xúc mạnh: phải
đau, phải say, phải lả lơi - thành ra cảm xúc bị làm quá, không tự nhiên.
Ví
dụ:
“Cho
mồ hôi rịn chặt với mồ hôi”
“Ngấu
nghiến nhau chỉ giải nghiền cơn khát”
•
Gợi ý cải thiện:
•
Nên có những bài lặng hơn, ít lời hơn, dư âm hơn - vì đôi khi, một khoảng trống,
một câu ngắn, sẽ khiến độc giả thấy được độ nặng của cảm xúc hơn là nói ra hết.
4.
Đôi khi lệ thuộc vào một vài thủ pháp “ăn khách”
•
Vấn đề: Một số bài dùng thủ pháp nhấn mạnh kiểu lặp vần (“Ừ thì… ừ thì…”) hoặc
lối xưng hô “mày - tao” để tạo chất ngông, nhưng nếu lặp đi lặp lại thì mất tác
dụng.
Ví
dụ: “Ừ ly nữa”, “Ừ uống đi mày”, “Ừ thì say”… xuất hiện quá nhiều.
•
Gợi ý cải thiện:
•
Sử dụng các thủ pháp này có chọn lọc, tăng sự biến tấu trong cấu trúc, thay vì
dựa vào công thức. Hãy thử đảo nhịp, phá dòng, chuyển giọng…
II. MỘT GỢI Ý CHUNG VỀ ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN
•
Tác giả có chất đời rất mạnh, và nên giữ lại điều đó như cốt lõi. Nhưng thay vì
lặp lại “cái say”, có thể mở rộng “rượu” như một ẩn dụ thời đại:
•
Say danh, say mạng xã hội, say lý tưởng, say quyền lực,
•
Hay thậm chí là say cô đơn trong thành phố đông người.
•
Ngoài ra, nếu thử nghiệm viết thơ rượu dưới hình thức tối giản hơn - ví dụ như
haiku, thơ ba dòng, thơ một khổ duy nhất - thì cái men thơ có thể đậm hơn rất
nhiều.
III. KẾT LUẬN NGẮN GỌN CHO TÁC
GIẢ
Anh
viết bằng máu và rượu - đó là điều không ai có thể bắt chước.
Nhưng
khi máu chảy tràn, và rượu tràn ly, người đọc có thể say… rồi mỏi.
Gạn
đục, giữ lại những giọt men đậm nhất - có khi ít chữ hơn, nhưng sâu hơn.
Cái
“ngông” của thơ, nếu tiết chế đúng chỗ, sẽ trở thành “dấu ấn”. Còn nếu bung ra
quá tay, sẽ hóa “đồng phục nổi loạn”.
------------------------
THƠ VỀ RƯỢU
Chùm thơ: Đặng Xuân Xuyến
DẠI SAY
Em vờ say nghỉ lại
Ta mượn say để liều
Kìa, em đừng có dại
Quấn ta vào cuộc yêu!
Hà
Nội, 25 tháng 5-2025
ĐẶNG
XUÂN XUYẾN
HẸN RƯỢU
Em hẹn lễ này đem rượu đến
Rượu ủ men quê ngọt đứ đừ
Ta chờ men ủ ru giấc ngủ
Lễ đã đến rồi. Rượu có quên?
Hà Nội, sớm 30 tháng 4-2025
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
CẠN ĐÊM
-
với Khờ -.
Men theo hơi rượu cuối ngày
Nghiêng bình để rót cho đầy cữ
say
Ừ nào túy lúy đêm nay
Rượu ngon ủ kỹ tao mày cạn
đêm.
Hà Nội, đêm 3 tháng 7/2024
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
RƯỢU ĐÊM NAY
- với M.Q -
Người ở lại bên ta ngồi châm
tửu
Dìu ta say quên bớt oái oăm đời
Quên "cười ruồi - mắt đĩ
- và cơn đau"
Cả nham nhở niềm tin vừa vá vội.
Chén rượu đấy, rót rồi, cứ uống
Nước mắt đan đốt tê dại đêm
cuồng
Đắp nụ cười nghẹn đắng lằn
môi
Nuốt lấy nhau gán niềm tin
tráo đổi.
Ta vẫn biết đêm cuồng xô sóng
dội
Người vì ta dạn dĩ chốn quần
hồng
Xác thân phàm bầm dập những bỉ
bôi
Phận lá liễu tả tơi vì gánh tội.
Ta sẽ dám trọn đêm nay chồng
vợ
Cho mồ hôi rịn chặt với mồ
hôi
Cho hơi thở mơn man dìu hơi
thở
Cho bỏng đêm cuộn từng cột
sóng trào.
Làng Đá, đêm 28 tháng 12/2023
ĐẶNG
XUÂN XUYẾN
RƯỢU VỚI BẠN
- tặng Đỗ Tuân, bạn tôi -
Nào thì chén nữa, thêm chén nữa
Uống cạn đêm nay cho đã thèm
Tao mày đằng đẵng bao niềm nhớ
Ngán đếch rượu kia khuấy say
mèm.
Ừ, mày chửa say, tạo chửa say
Mấy chuyện oán ân khó tỏ bày
Thiên hạ đo tình bằng đọ của
Nào uống đi mày, nuốt đắng
cay.
Thì bởi tâm mày trọn Thẳng
Ngay
Tao mải loay hoay chọn Nghĩa
Tình
Mà đời những rặt trò gian lận
Tao mày nếm đủ những gian
truân.
Ừ uống đi mày. Uống để say
Dốc cạn đêm nay với chén này
Niềm đau cố dán vào đáy chén
Thôi uống đi mày. Uống nhé,
say.
Hà Nội, đêm 07 tháng 3-2022
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
TỈNH
Rượu tới tầm ngật ngưỡng
Khật khừ ngất ngưởng vào đêm
Hớ hênh hàng xóm xộc xệch ngủ
Giật mình
Gió lạnh luồn đêm.
Phố Vọng, đêm 30-11-2020
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
ĐÊM CUỒNG SAY...
Em nhé, một lần quậy cùng ta
Một đêm giả khướt lướt Ngân
Hà
Một đêm vịn cớ vì ta đã
Mà hứng đêm cuồng say với ta?
Ừ, giả lần thôi, đâu chết a
Người ta thiên hạ vẫn thế mà
Thì bởi ả Hằng lả lơi quá
Mà dáng ai kia cứ nõn nà...
Thôi, ngả vào ta, cuộn vào ta
Để đêm thánh thót rót trăng
ngà
Để làn gió thoảng loang hương
lạ
Để trộn vào ta, nghiến nát
ta..
Hà Nội, 2G45 ngày 01-07-2020
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
KHÁT TRĂNG
Rượu ngon cuộn cạn bóng ngày
Lời say đốt cạn chung đầy lý
lơi
Men tình lịm những đầy vơi
Ướp đêm bỏng cả góc trời khát
trăng.
Hà Nội, 20G30 ngày 21-06-2020
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
CHIỀU TA VỀ
Ừ, ngàn lần hứa khơi ấm niềm
tin
Lời yêu mến ta chả treo đầu
lưỡi
Nỡ yêu ta cứ vin theo tiếng gọi
Cạn ly rồi để ta lạ thành
quen.
Chả có gì người ngại bon chen
Ta vốn dĩ dạn đêm cùng gối lẻ
Người thì cũng đêm trường nát
lệ
Vịn vào nhau mà sưởi ấm nụ cười.
Chiều ta về người cứ lại nhà
chơi
Ly rượu thơm rót đầy khóe mắt
Nướng thời gian với ngọn đèn
hiu hắt
Mắt tìm môi thêm lơi lả ánh
nhìn.
Hà Nội, 07:15 ngày 25-05-2020
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
ĐỢI...
Đợi xuân xuân chửa chịu về
Đợi tình tình lại mải mê xứ
người
Nâng lên ly rượu tự mời
Uống đi cho cạn nụ cười nhếch
môi?!
Hà Nội, 24 tháng 04.2020
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
TÌNH VỘI ...
- Với M.Q -
Vội vã cuống cuồng quấn chặt
nhau
Chẳng vì yêu
Chẳng vì đầu mày cuối mắt
Ngấu nghiến nhau chỉ giải
nghiền cơn khát
Trách móc làm gì câu nói đầu
môi.
Rượu rót rồi?
Thì hãy cứ lả lơi!
Men chửa ngấm?
Chả cần tình sâu đậm!
Người ta yêu...
Mắt môi say men rượu!
Ta với tình...
Nặng nợ kiếp ba sinh...
Hà Nội, đêm 16.08.2018
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
BUÔNG
- Với N.T.N –
Chai rượu mừng
tôi rót
Chén rượu buồn
em bưng
Nào thì ta cùng cụng
Chuyện đời,
thôi nhé,
buông.
Hà Nội, chiều 03 tháng
08.2018
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
QUAN TRƯỜNG
- Tặng: Nguyễn Minh, bạn tôi
-
Nào, cứ uống, đếch gì mày phải
ngại
Làm “quan to” ngã ngựa cũng
chả hèn
Thiên hạ cười. Thây kệ thiên
hạ soi
Mày giả xỉn để đời thôi khốn
nạn.
Ừ, đời thế. Qua cầu thì hại
“bạn”
Dấn quan trường sao mày chả
chịu “khôn”
Đục kín dòng mày lại cố gượng
trong
Chúng nó đập bởi mày không chịu
hỏng
Ừ. Thế nhé. Lấy gia đình làm
trọng
Cứ vui đi, mặc thiên hạ vào tròng
Tiếc làm gì mấy thứ của phù
du
Thiên trả Địa, đếch gì mày
cay cú.
Nào. Uống nhé! Kệ cha thiên hạ
đú
Nào. Cứ say! Mặc mẹ thiên hạ
cù
Tao với mày trận nữa ngoắc cần
câu
Cho trôi tuột trò nhố nhăng
thế sự.
Hà Nội, chiều 03.04.2018
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
MỘT TÔI
- Tặng cháu Đặng Hải -
Một chai
Một chén
Một tôi thôi
Một đêm gió quẩn chỗ tôi ngồi
Một bàn tay lạnh quờ vai lạnh
Một tiếng thở dài tôi với
tôi!
Hà Nội, 22 tháng 11.2017
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
THẾ GIAN SAY
- Kính tặng nhà thơ Hoàng
Xuân Họa -
Thế gian say đòi đập chén trở
cờ
Thế gian cười.
Thế gian khóc.
Thế gian mơ
Ngật ngưỡng bước.
Khành khạch cười.
Chửi cha thiên
hạ dở!
Rượu ba xu. Thế gian hóa thằng
rồ!
Hà Nội, chiều 04.10.2017
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
ĐỜI KHÁT
- Thân tặng nghệ sĩ Võ Hoài
Nam -
Này thì khát!
Uống cho đời đỡ khát
Rượu tình đời men ủ nhiều năm
Khát chất chồng
dồn nén
tháng năm
Ta đốt cạn cái đong đời cay đắng
Uống!
Thì uống!
Cho lì khoảng lặng
Cho lòng ta chạm được tới
lòng người
Cho u buồn phiêu bạt tận biển
khơi
Cho Nhật Nguyệt thẹn lòng mà
hửng nắng.
Uống!
Thì uống!
Dốc cạn lòng cùng uống
Khát khao ơi hãy tan chảy tận
cùng
Thế gian này dẫu sấp ngửa trắng
đen
Ta như bạn sống một đời không
thẹn.
Uống!
Thì uống!
Ngán chi mà không uống!
Rượu tri âm thêm vững mạnh bước
đường!
Hà Nội, ngày 30 tháng 05.2017
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
TIỆC RƯỢU TRONG MƠ
- Tặng “thằng bạn” đối tửu
trong mơ -
Dốc ngược chai
Chắt thêm vài giọt rượu
Cạn ly này
Mai mỗi đứa một nơi
Ly rượu này
Mày rót
Tao say
Khề khà mãi
Mày say
Tao rót
Nhấp môi thôi
Mai mỗi thằng mỗi ngả
Ngày tháng xa
Mày
Tao
Kiếp không nhà
Tao xa lạ
Cõi trần đày đọa
Mày xa hoa
Tiên cảnh phiêu bồng...
Ừ!
Cạn nhé
Mày ơi
Cạn nhé
Ừ!
Nhấp môi
Mai
Mỗi ngả
Mỗi thằng...
Hà Nội, 2 giờ sáng 03 tháng
05.2017
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
BẠN QUAN
Bạn cũ lâu ngày gặp lại
Chén rượu quê đưa đẩy tẩy trần
Tao ruột ngựa hỏi câu ngớ ngẩn
Mày làm quan chắc kiếm bộn tiền
Chức ấy rẻ mà sinh lắm lãi
Mày học ngu nhưng thủ đoạn
tài
Tao học giỏi nhưng mù thủ đoạn
Mãi long đong chức phó dân
quèn
Mày nhăn mặt chửi tao thằng đểu
Quá nửa đời mãi chửa hết
ngu...
Rượu tới tầm
Mày ghé tai tao
Nói thật nhỏ
Căng tai mới rõ
Làm người khó
Làm quan càng khó
Chốn quan trường chó vịt giống
nhau
Mày than đời chỉ rặt những
thau
Quan càng lớn chữ nhân càng
nhỏ
Ví miệng quan giống trôn trẻ
nhỏ
La liếm quen rồi nào biết bẩn
dơ.
Tao gật gù giả bộ ngớ ngơ
Khen các quan vì dân vì nước
Nghe nửa câu mắt mày trợn ngược
Chửi tao khùng hệt “lũ dân
ngu”
Mày chửi thề đặc giọng quân khu
Đời đã chó
Quan trường càng chó
Rồi nhăn nhó
Than đời mày nhọ
Mấy tháng trời bổng lộc hụt
xơi...
Rượu mày mời
Tao uống khó trôi
Thịt mày gắp
Tao nhai khó nuốt
Trời nhiều gió
Hay lòng tao nổi gió
Rượu đầy vò
Tao ngất ngưởng vờ say.
Hà Nội, trưa 18 tháng 03.2016
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
MEN ĐẮNG
Đây men rượu hơn 15 năm trước
Chót nhấp môi ta trượt bước
xuống bùn
Ngoái đầu nhìn vẫn hồn lạc
chân run
Thon thót sợ vô tình gặp lại.
Ừ ly nữa. Cớ chi phải ngại
Ta cứ say. Mặc thiên hạ phỉnh
lừa
Cạn ly này có quên được chuyện
xưa?
Đau thương đấy đến ngày nào
lành sẹo?
Ừ thì cứ trách ta bạc bẽo
Cứ rêu rao ta ân ái hững hờ
Quá thật thà ta ra kẻ ngu ngơ
Ngớ ngẩn cược đời mình nơi kẻ
chợ.
Đau. Đau lắm. Lặn ngược dòng
lệ rỏ
Trời cao xa dung dưỡng lũ yêu
hồ
Cố vẫy vùng thoát xa khỏi chốn
nhơ
Ta chết lặng nửa đời không
phân tỏ.
Ừ ly nữa
Ừ thêm ly nữa
Ừ thì say! Ừ quên quãng sống
thừa
Quên bóng tà lẩn khuất phía
song thưa
Ta cạn chén đón bình minh trước
cửa.
Hà Nội, đêm 10 tháng 12.2016
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
CHẾT
Chén rượu buồn cay đắng
Ta tiễn người sang ngang
Kể từ trăng tàn ấy
Ta chết dần ai hay.
Hà Nội, chiều 17 tháng
12.2014
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
SAY YÊU
- Với T.L.A -
Yêu thương nhé. Một lần thôi.
Là đủ
Ta đâu cần gian díu giữa nhân
gian
Uống nữa đi. Đây rượu ngọt.
Môi mềm
Đêm lạnh lắm đừng để ta lẻ bạn.
Nào nâng chén cho sầu sầu rũ
bỏ
Trút áo xiêm cho đêm bớt ngại
ngần
Đây rượu nồng, men ủ đã nhiều
năm
E ngại thế... Làm sao ta chẳng
giận.
Thì ta biết thuyền em chưa bến
đậu
Giấu mơ hoang vật vã đợi
phong cuồng
Ta nhốt mình đằng đẵng mấy
mùa ngâu
Nén lơi lả loạn điên nơi cõi
mộng.
Ừ thì rượu. Ừ thì thơ. Ừ mộng
đẹp
Ừ thì say cho hỉ hả phong trần
Đêm phập phồng, ngực nõn hứng
trăng non
Môi đón lưỡi uống hương tình
bất tận.
Yêu thương nhé.
Một lần thôi. Là đủ
Ta đâu cần gian díu giữa nhân
gian...
Hà Nội, đêm 11 tháng 04.2014
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
RƯỢU SAY
Ừ này thì rượu. Ừ thì say
Ừ rượu tri âm ủ lâu ngày
Ta uống đêm nay cho thỏa
thích
Cho trời cùng đất ngất ngưởng
say.
Nào nhấc chén lên. Cạn để say
Men tình chiu chắt ủ bấy nay
Đêm nay ta hứa say cùng bạn
Thế gian? Điên đảo được mấy
ngày?
Thôi kệ cuộc đời. Ta cứ say
Rượu ngọt đào thơm vơi lại đầy
Ta kệ Cuội già từ cung Quế
Khẩn khoản mời ta ghé đôi
ngày.
Ta chẳng ghé đâu. Ta ở đây
Sóng sánh mềm môi chén rượu đầy.
Thôi Cuội về đi ta chỉ muốn
Đêm nay thỏa thích ta được
say.
Hà Nội, đêm 04 tháng 10.2013
ĐẶNG XUÂN XUYẾN
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét